cóż czy cusz
Czy istnieje magiczne słowo wyrażające zdziwienie i ironię jednocześnie?
Gdyby polszczyzna była alchemią, cóż byłoby złotem powstałym ze stopienia zdziwienia i retoryki. Ta niepozorna partykuła, będąca skróconą formą „coż” (archaicznego połączenia „co” i „ż”), od wieków rozpala wyobraźnię pisarzy i wprawia w zakłopotanie tych, którzy próbują ją zapisać jako cusz. Dlaczego ta literacka perełka językowa wciąż zbiera ortograficzne żniwo?
Czy wiesz, że Adam Mickiewicz użył słowa „cóż” aż 87 razy w „Panu Tadeuszu”? Najsłynniejszy przykład – „Cóż to za gwiazdy?” – wypowiada Telimena, patrząc na… świetliki. Ten poetycki paradoks pokazuje, jak jedno słowo potrafi nadać głębi nawet błahym sytuaccom.
Dlaczego pisownia „cusz” brzmi jak językowa herezja?
Wyobraź sobie średniowiecznego skrybę, który zamiast pióra używa klawiatury. Gdyby próbował zapisać dźwięk „cóż” bez znajomości historii języka, pewnie stworzyłby potworka w rodzaju cusz. Błąd wynika z iluzji słuchowej – głoska „ż” w wygłosie (na końcu wyrazu) brzmi podobnie do „sz”, zwłaszcza w szybkiej wymowie. To tak jakbyśmy chcieli zapisać westchnienie albo półuśmiech – sama fonetyka to za mało.
Jak rozpoznać literackie fałszerstwo?
W powieści „Lalka” Prus opisuje subiekta Rzeckiego, który „cóż, mruczał pod nosem, kręcąc wąsa”. Gdyby autor wybrał formę cusz, cała scena straciłaby XIX-wieczny koloryt. Historycy języka znajdują ślady „cóż” już w tekstach staropolskich – w „Kazaniach świętokrzyskich” (XIV w.) występuje jako retoryczne wzmocnienie pytań.
Czy współczesna popkultura ratuje „cóż” przed zapomnieniem?
W serialu „Ranczo” ksiądz proboszcz, grany przez Wiktora Zborowskiego, miał zwyczaj przeciągłego „cóż… cóż… no właśnie”, co stało się lokalnym memem. Tymczasem w nielegalnych napisach do filmów często pojawia się cusz, zwłaszcza gdy tłumacze mylą angielskie „well” z niemieckim „tschüss”. Takie językowe hybrydy to współczesne odpowiedniki średniowiecznych błędów skrybów.
Jak odróżnić poetę od grafomana?
Julian Tuwim w wierszu „Rzecz czarnoleska” pisze: „Cóż wiedzą o tym skrzypce, co grają w sali…”. Gdyby zastąpić cóż przez cusz, rytm wersu rozpadłby się jak porcelanowy serwis na kamiennej podłodze. Fonetyczna analiza pokazuje, że „ż” w wygłosie wydłuża samogłoskę, nadając słowu charakterystyczną melodyjność – czego nie oddaje twarde „sz”
W tej chwili widzisz tylko 50% opracowania
by czytać dalej, podaj adres e-mail!Sprawdź również:
Dodaj komentarz jako pierwszy!