czarnina czy czernina

Czy czarnina to zupa z kresek czy literówka? Rozwikłamy czerninową zagadkę

W polskich kuchniach i na kartach literatury od wieków króluje tylko jedna forma: czernina. Ta tradycyjna zupa z krwi kaczej czy wieprzowej, podawana z kluskami lub gruszką, zawdzięcza nazwę nie kolorowi, ale… dawnej gwarze. Tymczasem czarnina to częsty błąd wynikający z iluzorycznej logiki – skoro potrawa jest czarna, to nazwa powinna pochodzić od przymiotnika czarny. Nic bardziej mylnego!

Dlaczego mylimy czerninę z czarniną? Spisek zmysłów i języka

Błąd rodzi się w pułapce fonetycznej: końcówka -ina sugeruje pochodzenie od przymiotnika (jak gęsina od gęsi). Tymczasem w przypadku czerniny mamy do czynienia z archaicznym derywatem od staropolskiego czerni (ciemność, czerń) z charakterystycznym przyrostkiem -ina typowym dla dań (por. flaczyna). To właśnie ten historyczny rdzeń decyduje o pisowni przez e, które przetrwało mimo upływu wieków.

Kulinarna pułapka w literaturze i filmie

W adaptacji „Chłopów” Władysława Reymonta scenę z wiejską ucztą niemal zepsuto przez literówkę w napisach – zamiast czerniny pojawiła się czarnina, co wywołało salwę śmiechu wśród etnografów na premierze. Podobny lapsus przydarzył się bohaterowi „Rancza” w scenie, gdzie Lucy próbowała zaimponować znajomością regionalnej kuchni, przekręcając nazwę zupy.

Krwawe dowody językowe

Najstarsze zapisy z 1564 roku pokazują formę czirnina, która ewoluowała przez czernina do współczesnej postaci. W listach Jana III Sobieskiego do Marysieńki znajdziemy żartobliwe porównanie tureckich sztandarów do „tej czerniny, co się w kotle burzy”. Tymczasem błędna czarnina pojawia się dopiero w XX-wiecznych zeszytach szkolnych, często w opisach kuchni żydowskiej – prawdopodobnie przez interferencję z jidysz.

Jak zapamiętać różnicę? Kulinarne skojarzenia

Wyobraź sobie, że czernina to czerwona nitka (e!) tradycji kulinarnej. Albo że literka e to rozbity do zupy jajko, które zawsze pływa w tej potrawie. Możesz też śpiewać na melodię „Czarny Alibaba”: „To nie czarna magia, to czernina prawdziwa!”. A gdy usłyszysz czarnina, pomyśl o czarnym atramencie – przecież nie zjesz zupy z kałamarza!

Współczesne starcie ortograficzne

Walka między formami trwa w internecie: podczas gdy Google pokazuje 287 000 wyników dla błędnej czarnina, tradycyjna pisownia góruje z wynikiem 341 000. Ciekawe, że w 2021 roku podczas digitalizacji przepisów z XVIII-wiecznego klasztoru wizytek odkryto notatkę: „Czerninę warzyć z krwi świeżej, a nie z czarnej melancholii” – dowód, że nawet nasze prababcie bawiły się słownymi skojarzeniami.

Kulturowe konsekwencje błędów

W 2019 roku pewna firma cateringowa zamiast czerniny podała gościom weselnym… czarną polewkę w proszku! Przekręt ortograficzny (czarnina zamiast czerniny) w opisie menu doprowadził do sądowej batalii. Tymczasem w Lublinie istnieje mural przedstawiający babcię z michą zupy, podpisany: „Czernina – nie mylić z atramentem!”

Jak rozpoznać fałszywą czarninę?

Prawdziwa czernina zawsze kryje w sobie e jak:

• Etnograficzne dziedzictwo
• Ewolucję kulinarną
• Edukacyjną przestrogę przed pochopnymi skojarzeniami

Następnym razem, gdy zobaczysz czarnina w menu, zapytaj kelnera, czy podają też białkinę albo żółćinę – niech błąd ortograficzny stanie się pretekstem do kulinarnego żartu!