dziś czy dzisiaj

Dziś i dzisiaj: bliźniacy językowi czy konkurenci?

Wbrew powszechnym obawom, zarówno dziś jak i dzisiaj są poprawne – to nie walka o poprawność, lecz wybór stylistyczny. Prawdziwy problem zaczyna się, gdy ktoś próbuje tworzyć własne wersje w rodzaju dzis, dzisiaj lub dziśaj, które należą do językowego niebytu.

Dlaczego niektórzy mylą te formy, skoro obie są poprawne?

Pułapka czyha w pozornej konkurencji między słowami. Wielu użytkowników języka zakłada, że krótsze „dziś” to skrót od „dzisiaj”, więc próbują tworzyć analogiczne formy w innych kontekstach. Stąd biorą się potworki językowe typu wczorajs zamiast „wczoraj” czy jutr zamiast „jutro”. Prawda jest bardziej zaskakująca: „dziś” to skrót od staropolskiego „dzień si” (ten dzień), podczas gdy „dzisiaj” pochodzi od „dziań sia” z domieszką przyimka „na”.

Kiedy krótsza forma bywa dłuższa znaczeniowo

W „Chłopach” Reymonta znajdziemy zdanie: „Dziś do kościoła, a dzisiaj do tańca!” – ten kontrast pokazuje różnicę nacechowania. „Dziś” często przyjmuje konkretny kontekst („dziś wieczorem”), podczas gdy „dzisiaj” bywa używane jako wzmocnienie: „Dzisiaj właśnie postanawiam zmienić życie!”. W listach urzędowych lepiej sprawdzi się „dzisiaj”, które brzmi bardziej oficjalnie, mimo że liczba liter nie wpływa na formalność.

Błyskawiczna lekcja historii w trzech aktach

Śledząc ewolucję tych form, odkrywamy językową magię:

XIV wiek: „na dźień szia” →

XVI wiek: „dziańsia” →

XXI wiek: „dzień dobry, dzisiaj mamy wykład”

W „Panu Tadeuszu” Mickiewicz używa obu form, ale z wyraźną preferencją: „Dziś piękność twą w całej ozdobie / Widzę i opisuję, bo tęsknię po tobie” kontra „Dzisiaj szczęścia mego dzień początek bierz