egzekwo czy ex aequo
Czy wiesz, że zwrot ex aequo pojawił się w polskiej prasie sportowej już w 1928 roku? Dziennikarze opisujący igrzyska olimpijskie w Amsterdamie uznali, że łacińskie określenie świetnie pasuje do remisowego wyniku polskich szermierzy. I tak oto rzymska fraza na stałe zagościła w naszym języku!
Ex aequo czy egzekwo: która forma przetrwała próbę czasu?
Stajemy tu przed fascynującym przypadkiem językowego potworka. Poprawna forma to ex aequo – łaciński zwrot oznaczający „z równych praw”. Błędne egzekwo to efekt zniekształcenia przez ucho nieznające oryginalnej pisowni. Wyobraźmy sobie średniowiecznego skrybę, który zamiast „ex aequo” usłyszał „egzekwo” i tak zapisał – ten sam mechanizm działa dziś w erze SMS-ów i szybkich wiadomości.
Dlaczego ex aequo brzmi jak egzekwo?
Winowajcą jest tzw. fonetyczne echo. Łacińskie „ae” czytamy jak polskie „e”, a połączenie „qu” daje głoskę „kł”. Gdy dodamy do tego polską tendencję do upraszczania obcych słów (jak w przypadku „ekspres” zamiast „express”), otrzymujemy językowe monstrum w postaci egzekwo. Ciekawostka: w latach 30. XX wieku profesor Kazimierz Nitsch proponował spolszczenie tego zwrotu na „ekwowo”, ale pomysł nie przyjął się – na szczęście dla miłośników łaciny!
Gdzie spotkamy prawidłową formę poza konkursami?
W powieści „Lalka” Prusa czytamy: „Obaj stali ex aequo w jej uczuciach”. Współcześnie zaś – w nieoczekiwanych kontekstach. Policyjny raport z 2021 roku donosił: „Sprawcy działali ex aequo, bez wyraźnego przywódcy”. Nawet w gastronomii! Szef kuchni Robert Sowa zapytany o ulubione przyprawy, odparł: „Sól i pieprz – ex aequo na podium”.
Jak rozpoznać językowe fałszerstwo?
Błędna forma egzekwo przypomina polskie słowo „egzekucja” – i tu tkwi pułapka! W 2019 roku dziennikarz sportowy napisał: „Lewandowski i Messi zakończyli egzekwo w rankingu FIFA”, co wywołało lawinę memów z piłkarzami w katowskich maskach. Pamiętajmy: ex to łaciński przyimek „z”, aequo – „równy”. Żadnego „egzekwowania” równości!
Czy ex aequo może być czasownikiem?
Oto językowa prowokacja! W spektaklu Teatru Telewizji (2022) aktor mówił: „Ex-aequujemy nasze szanse!” Ten celowy neologizm miał podkreślić absurdalność rywalizacji. Choć błędny gramatycznie, świetnie ilustruje, jak żywotne może być łacińskie określenie we współczesnej polszczyźnie.
Historyczne wpadki i ich konsekwencje
W 1968 roku urzędnik ministerialny w dokumencie pisał: „Przydział mieszkań nastąpi egzekwo”. Błąd kosztował go stanowiska, gdyż przełożony uznał, że ktoś mylący podstawowe terminy prawne nie nadaje się do pracy. Ten drastyczny przykład pokazuje, że pozorna drobnostka może mieć brutalne skutki!
Ex aequo w popkulturze – nieoczywiste przykłady
W serialu „Rojst” pada zdanie: „My tu wszyscy ex aequo jesteśmy podejrzani”. W piosence Taco Hemingwaya „Wszystko ex aequo” refren brzmi: „Dym i słowa – ex aequo w rankingu bzdur”. Nawet w grach komputerowych! W „Wiedźminie 3” Geralt może powiedzieć: „Ex aequo z bestią wyszedł ten pojedynek”.
Dlaczego ta pisownia przetrwała wieki?
Odpowiedź tkwi w prawie. W XVI-wiecznych aktach sądowych zwrot ex aequo gwarantował równość stron przed obliczem sprawiedliwości. Dokument z 1524 roku głosi: „Król i kmieć ex aequo stają przed Bogiem”. To sakralne znaczenie uchroniło pisownię przed zmianami – nikt nie śmiał profanować formuły o boskich korzeniach.
Jak zapamiętać poprawną formę?
Wypróbuj mnemotechnikę warszawskich taksówkarzy: „Ex aequo – jak równi w tax jeżdżą”. Albo skojarz z równikiem (aequator). Możesz też wyobrazić sobie rzymskiego sędziego, który woła: „Ex aequo!” – gdzie „ex” to gest wskazujący na dwie strony, a „aequo” – waga sprawiedliwości.
Sprawdź również:
Dodaj komentarz jako pierwszy!