fiord czy fjord

Fiord czy fjord: Gdzie kończy się morze, a zaczyna ortografia?

Gdy w tekście pojawia się wąska zatoka otoczona stromymi klifami, od razu wiemy, że chodzi o fiord. Druga wersja – fjord – to literowy oszust, który wkradł się do polszczyzny przez językową imitację. Dlaczego tylko pierwsza forma ma prawo bytu? Odpowiedź kryje się w historii bardziej zawiłej niż kręte brzegi norweskich zatok.

Dlaczego fjord wygląda jak obcokrajowiec w zdaniu?

Błąd wynika z fonetycznego przekleństwa: wymowa [fʲɔrt] sugeruje, że po „f” powinno stać „j”. To pułapka zastawiona przez języki obce – w angielskim, niemieckim czy norweskim obowiązuje forma fjord. Nawet Wikingowie byliby zdezorientowani: ich staronordyckie fjǫrðr przez wieki ewoluowało w różnych kierunkach. Polski język jednak postawił na asymilację – podobnie jak górska zatoka wtapia się w krajobraz, tak zapożyczenie przyjęło rodzime końcówki.

Czy Sienkiewicz pływałby po fjordach?

W XIX-wiecznych przekładach dzieł norweskich pisarzy często spotykano formę fjord, ale już w „Quo Vadis” pojawia się określenie „fiordy jak miecze wbite w ląd”. Językoznawcy podkreślają, że spolszczenie wynikało z potrzeby dostosowania wyrazu do rodzimej fleksji. Przymiotnik „fjordowy” brzmiałby absurdalnie, podczas gdy „fiordowy” naturalnie łączy się z innymi słowami. To właśnie ta gramatyczna zgrabność zadecydowała o zwycięstwie wersji z „i”.

Gdzie fjord próbuje udawać fiord?

Błędna pisownia często wkrada się tam, gdzie autorzy chcą podkreślić skandynawski charakter:

• W menu restauracji „Viking Burger” widniała pozycja: „Fjordowy zestaw z łososiem” (poprawnie: „fiordowy”)
• W popularnym serialu „Ranczo” jedna z postaci mówiła: „Wyglądasz, jakbyś fjordy przemierzała” – tu błąd stał się elementem komizmu, podkreślając prowincjonalną próbę eleganckiej wymowy
• Nawet przewodniki turystyczne czasem grzeszą dopiskiem: „fjordy dostępne tylko dla kajaków”

Fiord w kulturze: Od tatrzańskich potoków do kosmicznych zatok

W powieści science-fiction „Solaris” Stanisława Lema występuje „fiord z ciekłego metanu” – autor świadomie użył spolszczonej formy, by obcy krajobraz uczynić bardziej przyswajalnym dla czytelnika. Z kolei w filmie „Kingsajz” pojawia się żartobliwe porównanie króliczych norek do „małych fiordów po