góra czy gura

Czy góra ma coś wspólnego z górnikami? O etymologii, która tłumaczy pisownię

Gdyby zapytać przypadkowego przechodnia, dlaczego góra pisze się przez „ó”, wielu wskazałoby na sąsiedztwo literki „r”. Tymczasem prawda kryje się głębiej – w prasłowiańskim rdzeniu *gora, który przetrwał w dziesiątkach języków. To właśnie stąd wzięło się rosyjskie „гора” czy czeskie „hora”. W polszczyźnie dawne „g” przekształciło się w „g”, a samogłoska nabrała charakterystycznego „ó”, które w wymowie zlało się z „u”. Stąd właśnie pokusa, by pisać gura – fonetyczna pułapka zastawiona przez historię języka.

Dlaczego niektórzy myślą, że „gura” to poprawna forma?

Winowajcą jest nie tylko fonetyka. Wystarczy spojrzeć na słowa pokrewne: „górnik”, „górny”, „zguba”. W każdym z nich „ó” pojawia się w sąsiedztwie innych liter, co utrudnia tworzenie logicznych analogii. Przeciętny użytkownik języka, słysząc „zgubić” przez „u”, może nieświadomie przenosić tę pisownię na inne wyrazy. Tymczasem w przypadku góry mamy do czynienia z tzw. ó wymiennym – w innych formach tego wyrazu (jak „górski” czy „pagórek”) samogłoska ta zmienia się w „o”, co stanowi mocny argument za tradycyjną pisownią.

Góra lodowa w drinku i inne zaskakujące użycia

Poprawną formę najlepiej utrwalić przez nieoczywiste skojarzenia. Weźmy koktajlową górę lodową – lód w kształcie kryształów, nie zaś „gurę” z drinkiem w tle. Albo powiedzenie „iść po swoje jak niedźwiedź do góry” – tu błąd ortograficzny zniszczyłby całą metaforę wspinaczki. Nawet w grach komputerowych: seria „Góra Śmierci” straciłaby dramatyzm, gdyby przemianować ją na „Gurę Śmierci”, co brzmi jak nazwa tajemniczej potrawy.

Czy literackie cytaty mogą być ortograficzną pułapką?

W „Chłopach” Reymonta znajdziemy zdanie: „A góra się chmurzyła, jakby Bóg kijem po chmurach wodził”. Gdyby Władysław Stanisław użył formy gura, cały poetycki obraz runąłby jak lawina. Podobnie w „Wierchach” Ważyka – błędna pisownia pozbawiłaby wiersz górskiego charakteru. Nawet w popkulturze: gdy zespół Perfect śpiewa „Chcemy być sobą, sięgamy głową do góry”, literówka zmieniłaby hymn wolności w absurdalny postulat dotknięcia sufitu.

Historyczne przejęzyczenia, które omal nie zmieniły map

W 1924 roku podczas spisu geograficznego niemal nazwano jeden ze szczytów Beskidu „Gurą Zamkową” przez błąd urzędnika. Na szczęście miejscowy nauczyciel zauważył pomyłkę, zanim trafiła do dokumentów. Podobna historia wydarzyła się w 1968 roku, gdy w napisach do filmu „Rękopis znaleziony w Saragossie” pojawiła się „gura skalna” – kinomani do dziś szukają tego wymyślnego tworu natury.

Jak odróżnić górę od… gury?

Oto językowy paradoks: choć gura nie istnieje w słownikach, w niektórych dialektach oznacza zupełnie coś innego. W gwarze podhalańskiej „gura” to… część tradycyjnego stroju, rodzaj ozdobnego paska. Na Śląsku zaś można usłyszeć: „Idź po gurę do piwnicy” – tu wyraz oznacza wiadro lub duży garnek. Te regionalizmy świetnie ilustrują, dlaczego poprawna pisownia ma znaczenie – w zależności od kontekstu, ten sam fonetyczny zapis może prowadzić do komicznych nieporozumień.

Czy zwierzęta mają swoje góry?

W świecie przyrody znajdziemy nieoczywiste potwierdzenie poprawnej formy. Góralek zwyczajny (niewielki ssak) zawdzięcza nazwę terenom, które zamieszkuje. Gdyby pisać „guralek”, sugerowałoby to pokrewieństwo z… guralem tatrzańskim, czyli podgatunkiem kozicy. To doskonały przykład na to, jak jedna litera zmienia znaczenie w sposób zasadniczy. Nawet w nazwach gatunków łacińskich: Marmota marmota (świstak alpejski) bywa nazywana „strażnikiem gór” – tu błąd ortograficzny mógłby wprowadzić zamęt w klasyfikacji biologicznej.

Góra w cyfrowym świecie – memy kontra ortografia

Współczesna kultura internetu stworzyła własne testy dla poprawnej pisowni. Mem „When you see it…” często wykorzystuje obrazy górskie, gdzie drobny szczegół (np. napis gura na tabliczce szlaku) stanowi puentę żartu. W grach typu „Scrabble” czy „Literaki” rozgrywka często zawisa na włosku – ułożenie „góra” zamiast „gura” może przynieść dodatkowe punkty za użycie polskich znaków. Nawet boty na Twitterze wprawiają się w zakłopotanie, gdy użytkownicy celowo piszą „#gura” – algorytmy poprawiające teksty walczą wtedy z nieistniejącym słowem.

Czy da się oszukać historię języka?

Próby wprowadzenia formy gura jako regionalnego neologizmu pojawiały się kilkukrotnie. W 1997 roku pewna firma turystyczna próbowała zastrzec nazwę „Gura Travel” – Urząd Patentowy odmówił, powołując się na zasadę poprawności językowej. Innym ciekawym przypadkiem był performance artystyczny z 2012 roku, gdzie przez miesiąc pisano wszystkie „góry” przez „u” – efekt? Turystów pytających o drogę na „Gurę Kościelców” i zdziwionych przewodników, którzy nie mogli odnaleźć takiego szczytu w mapach.