ham czy cham

Cham jak Noe, ham jak szynka? Rozplątujemy językową zagadkę

Gdyby Noe miał współczesne kłopoty językowe, pewnie zdziwiłby się, że imię jego niesławnego syna stało się synonimem prostactwa – i to w dodatku zapisywanym przez ch. Poprawna forma to zawsze cham, podczas gdy ham pozostaje błędem wynikającym z fonetycznej pułapki i fałszywej analogii do obcojęzycznych słów.

Dlaczego ten jeden literowy błąd zmienia wszystko?

Wyobraź sobie scenę z kultowej komedii: rozwrzeszczany pasażer w tramwaju obraża współpasażerów, a ktoś komentuje: „Prawdziwy ham z niego!”. Widzowie momentalnie wyłapują pomyłkę – brakująca litera c sprawia, że zamiast obraźliwego określenia, mówimy o… wędlinie po angielsku. To właśnie przez takie kolizje znaczeń ortografia staje się kluczowa.

Jak biblijna postać zawładnęła polskim językiem?

W „Kronice polskiej” Galla Anonima znajdziemy zdanie: „Chama się nie ubieraj w purpurę”. Tu już widać pełne przejście od imienia własnego (biblijnego Chama, który według tradycji miał być przodkiem ludów afrykańskich) do metaforycznego określenia człowieka bez manier. Ciekawe, że w innych językach słowiańskich (jak rosyjski czy czeski) forma z „h” występuje równolegle, ale polszczyzna uparła się przy archaicznej pisowni z „ch” – być może właśnie po to, by podkreślić pejoratywny charakter wyrazu.

Czy współcześni pisarze popełniają ten błąd?

W powieści „Król” Szczepana Twardocha pada zdanie: „Patrzył na nich jak na chamów, co przyszli profanować jego świątynię”. Autor celowo używa archaizującej formy, by podkreślić klasowy konflikt. Tymczasem w internecie aż roi się od komentarzy typu: „Przestań zachowywać się jak ham!”. To właśnie w mediach społecznościowych błąd występuje najczęściej – piszący ulegają iluzji, że skoro wymowa jest identyczna ([ham]), ortografia musi iść w ślad za fonetyką.

Jak odróżnić chamstwo od literówki?