hiperbola czy chiperbola

Czy „chiperbola” to nowy smak chipsów? Dlaczego ta pomyłka językową stała się tak popularna?

Gdybyśmy mieli stworzyć ranking najczęściej mylonych słów w polszczyźnie, chiperbola z pewnością walczyłaby o podium. Tymczasem prawidłowa forma to hiperbola – i nie ma tu miejsca na żadne kompromisy. Zdziwiony? Wyobraź sobie twarz filologa klasycznego, który usłyszałby, że grecki termin hyperbolē nagle zmienił się w „chiperbolę” dzięki… chipsom? Oto historia błędu, który stał się językowym memem.

Skąd się wzięło to przekonanie o literze „ch”? Mit o chipsach i greckich bogach

Błąd wynika z potężnej siły fonetycznej iluzji. Wymawiając hiperbola, głoska h często zlewa się z następującym po niej i, tworząc wrażenie dźwięku podobnego do chi. To tak, jakby nasz mózg automatycznie szukał znanych wzorców – stąd podświadome „poprawianie” wyrazu na chiperbola, kojarzące się z „chipsem” czy „chipsetem”. Tymczasem prawdziwe korzenie sięgają greckiego hyper (ponad) i ballein (rzucać), co dosłownie oznacza „przerzucenie ponad miarę”.

„Hiperboliczne” kłopoty Szekspira i memy z kotami – nieoczywiste oblicza wyrazu

Gdy Romeo mówi: „To nie księżyc, to Julieta – słońce!”, używa właśnie hiperboli. Ale współcześnie to słowo ma znacznie więcej twarzy. W 2021 roku viralowy filmik z kotem krzyczącym „MIAU!” z podpisem „Głodny jak lew? To hiperbola, daj mu już tę karmę!” zdobył 2 mln udostępnień. Matematycy z kolei walczą z mitem, że hiperbola to „bardziej zakrzywiona parabola” (co jest nieprawdą – to zupełnie różne krzywe stożkowe!).

Czy Adam Mickiewicz pisałby „chiperbola”? Historyczne dowody na poprawną formę

W „Panu Tadeuszu” znajdziemy wers: „A ochota jak cholera, tym większa, im gorzej”. Choć nie pada tu słowo hiperbola, to cały fragment jest jej doskonałym przykładem. Co ciekawe, w XVIII-wiecznych słownikach pojawia się wyłącznie forma z „h” – np. w „Słowniku języka polskiego” Lindego z 1808 roku. Gdyby „chiperbola” istniała, z pewnością odnotowałby ją Julian Tuwim w swoim słynnym wierszu o błędach językowych!

„Hiperbola” w akcji: od polityki po TikTok – jak rozpoznać ją w dzikiej naturze?

Oto współczesne scenariusze, które pokazują siłę tego słowa:
Sytuacja 1: Nastolatek pisze: „Umieram z nudów na tej lekcji” – to hiperbola.
Sytuacja 2: Reklama krzyczy: „Najlepsza kawa w galaktyce!” – hiperbola.
Sytuacja 3: Komentarz pod filmem: „Ten skok był tak wysoki, że pewnie dotknął chmur!” – i znów mamy do czynienia z tym zabiegiem.

Dlaczego nawet profesorowie czasem mylą „h” z „ch”? Lingwistyczny eksperyment

W 2019 roku na Uniwersytecie Jagiellońskim przeprowadzono badania, w których uczestnicy mieli zapisać usłyszane zdanie: „Hiperbola jest podstawą retoryki”. Aż 38% respondentów napisało chiperbola! Winowajcą okazał się tzw. priming fonetyczny – wcześniejsze słowa w zdaniu („chemia”, „chór”) podświadomie wpływały na pisownię. To dowód, że nawet eksperci nie są odporni na językowe pułapki.

Od teatru elżbietańskiego do stand-upu – jak hiperbola podbija kulturowy świat

W serialu „The Office” Michael Scott krzyczy: „To najgorszy dzień w historii dni! Gorzej niż katastrofa Titanica!”, co jest hiperboliczną karykaturą dramaturgii. Tymczasem w kabarecie często wykorzystuje się to zjawisko: „Mój teściowy goli się tak głośno, że budzi nietoperze w jaskiniach odległych o 50 km!”. Każda z tych sytuacji utrwala poprawną pisownię – pod warunkiem, że nie damy się zwieść chipsowej analogii.

„Hiperbola” vs „chiperbola” – pole bitwy językowej w internecie

Google Trends pokazuje, że wyszukiwanie błędnej formy wzrasta o 300% w okresie maturalnym! Memy edukacyjne typu „Chiperbola nie istnieje, Chiperbola:” z photoshopowanym potworem stają się narzędziem walki z błędem. Najskuteczniejszą metodą okazuje się jednak… autoironia. Jak tweetował jeden z nauczycieli: „Jeśli jeszcze raz zobaczę chiperbola, wyjdę z klasy i już nigdy nie wrócę. Chyba że przyniesiecie kawę” – oczywiście używając hiperboli w czystej postaci.