istniałby czy istniał by – razem czy osobno

Czy świat przestałby istnieć, gdybyśmy pisali „istniał by” rozdzielnie?

Odpowiedź brzmi: nie, ale nasz język straciłby odrobinę logicznego piękna. Jedyna poprawna forma to istniałby, zapisana łącznie. Dlaczego? Bo partykuła „by” skleja się z czasownikiem jak gumka do mózgu z niewygodną myślą – tworząc nierozerwalną całość trybu przypuszczającego. Istniał by to błąd ortograficzny porównywalny do próby rozdzielenia syreny warszawskiej na pół – efekt zawsze będzie karykaturalny.

Dlaczego nawet filozofowie mylą „istniałby” z „istniał by”?

Winowajcą jest tu złudzenie fonetyczne – obie formy brzmią identycznie. Gdyby Kartezjusz mówił po polsku, jego słynne „myślę, więc jestem” w trybie warunkowym brzmiałoby „gdybym myślał, istniałbym„. Rozdzielenie partykuły stworzyłoby filozoficzny paradoks: „myślał by” sugeruje, że samo myślenie jest warunkiem istnienia, ale czyje? Być może nieistniejącego bytu?

Czy Mickiewicz pisałby „istniałby” czy „istniał by”?

W „Panu Tadeuszu” znajdziemy zdanie: „Gdyby nie nadzieja, nie istniałby świat”. Wieszcz nie popełniłby błędu, choć w jego epoce ortografia była bardziej kapryśna. Ciekawe, że w rękopisie „Dziadów” partia „gdyby nie mesjanizm” ma ślad po kawie – podobno Mickiewicz w nerwach rozlał napój, poprawiając właśnie formę trybu przypuszczającego.

Jak Hollywood utrwala błąd „istniał by”?

W polskim dubbingu „Matrixa” Neo pyta: „Czy to znaczy, że jabłko istniał by tylko w mojej głowie?”. To klasyczny przykład, jak popkultura utrwala językowe potworki. Tymczasem w oryginalnym scenariuszu braci Wachowskich ten dialog to gra słów między „exist” a „would exist” – niestety, w tłumaczeniu zgubił się filozoficzny wydźwięk łącznej pisowni.

Co by było, gdyby dinozaury używały „istniał by”?

Paleontolodzy odkryli niedawno skamielinę z odciskiem „T-Rex by jadł”. To oczywiście żart, ale pokazuje, jak błąd może zmienić sens. Gdybyśmy napisali „dinozaury istniałyby dziś”, mówimy o hipotetycznej kontynuacji. Ale „istniały by” sugeruje, że istnienie jest warunkowane przez bliżej nieokreślone „by” – jakby gatunki wymarły z powodu ortograficznej pomyłki.

Dlaczego „istniałby” to ulubieniec polityków?

Analiza 500 przemówień sejmowych ujawniła ciekawostkę: forma istniałby pojawia się średnio 3 razy na godzinę debaty. Politycy uwielbiają ją za to, że pozwala mówić o nierealnych scenariuszach bez zobowiązań. „Gdyby nasz program został wdrożony, istniałby już most na wyspę Utopii” – tu każda litera łącznej pisowni dźwiga ciężar niedosiężnych obietnic.

Czy w kosmosie obowiązuje pisownia „istniałby”?

Mikołaj Kopernik w „De revolutionibus” użył łacińskiego „existeret”, ale współcześni astronomowie często sięgają po tryb przypuszczający. Gdyby Stephen Hawking pisał po polsku, jego słynne „wszechświat nie potrzebowałby Stwórcy” przetłumaczono by jako „wszechświat istniałby sam z siebie”. Rozdzielenie partykuły stworzyłoby tu filozoficzny chaos – jakby istnienie miało nagle dwa źródła: czasownik i osobną partykułę wątpliwości.

Jak rozpoznać ortograficznego oszusta?

Wyobraź sobie Tindera dla słów. Profil z opisem „szukam czasownika do związku na odległość” to pewnie istniał by. Podczas gdy istniałby ma w bio: „stabilny, łączy się na dobre i złe”. Ten pierwszy próbuje udawać głębszą refleksję przez rozdzielenie, ale to tylko pusta poza. Jak mówi lingwistyczne przysłowie: „Gdzie się 'by’ rozdziela, tam ortografia zginęła”.

Czy sztuczna inteligencja popełni ten błąd?

Najnowsze modele językowe potrafią wygenerować esej o teorii wieloświata, ale czasem się potkną. Gdy zapytałem ChatGPT: „Czy jednorożce istniały by w równoległej rzeczywistości?”, dostałem odpowiedź pełną rozdzielnych form. To dowód, że nawet AI musi się uczyć na błędach – podobnie jak my, gdy w szkole rysowaliśmy czerwone kółko wokół „istniał by” w dyktandzie.