Jasełka czy jasełka – dużą czy małą literą

Jasełka czy jasełka: teatralna zagadka sprzed wieków

W świątecznym zamieszaniu często pada pytanie: czy napiszemy Jasełka jak święto, czy jasełka jak zabawki? Odpowiedź kryje się w średniowiecznym teatrze – tylko wielka litera oddaje prawdziwy dramat betlejemskiej stajenki. Ta specyficzna pisownia to językowy relikt, który przetrwał od czasów, gdy w kościołach odgrywano żywymi aktorami sceny znane z obrazów Hieronima Boscha.

Dlaczego mylimy anioły z pajacami?

Błąd wynika z podwójnego życia tego słowa. Gdy w 1936 roku Witold Gombrowicz pisał w „Ferdydurke”: „Rozstawili jasełka pod choinką jak jakieś kukiełki”, celowo użył małej litery – chodziło mu o zwykłe dekoracje. Ale gdy mowa o widowisku z Herodem i Diabłem, piszemy jak święte imiona: Jasełka. To tak, jakbyśmy odróżniali lalkę Pinokia od sztuki „Pinokio”.

Kiedy szopka staje się Szopką?

Wawelska tradycja pomaga zapamiętać zasadę. Co roku na krakowskim Rynku powstaje Szopka (wielką literą!) – konkretne, słynne dzieło. Gdy jednak mowa o zwykłej drewnianej konstrukcji z żłóbkiem, używamy małej litery. Podobnie jest z Jasełkami w wykonaniu szkolnego teatru versus plastikowymi jasełkami z supermarketu.

Historyczny paradoks pisowniany

W 1843 roku Wincenty Pol w „Pieśni o ziemi naszej” popełnił błąd, pisząc: „Widziałem jasełka w lubelskiej katedrze”. To literackie potknięcie pokazuje, jak łatwo ulec współczesnej intuicji. Tymczasem już w XV-wiecznych rękopisach spotykamy formę Jasełka – wówczas zapisywaną jeszcze jako „Jasiełka”, co nawiązywało do staropolskiego „jasła” (żłobu).

Współczesne potyczki z tradycją

W 2021 roku warszawski Teatr Narodowy wywołał burzę, wystawiając „Jasełka” z Hitlerem w roli Heroda. Dziennikar