kaszleć czy kasłać

Czy można kasłać w kinie, czy lepiej kaszleć? Sprawdzamy, która forma ma sens!

Gdy gardło zaczyna drapać, a płuca domagają się uwagi, w głowie pojawia się językowe zakrztuszenie: kaszleć czy kasłać? Odpowiedź jest jednoznaczna – jedyną poprawną formą jest kaszleć. Dlaczego? Bo tak zdecydowała historia języka, medycyna i… niemieccy aptekarze!

Skąd się wziął ten kłopot z chrząkaniem?

Zamieszanie między dwiema formami to efekt językowego remanentu. Słowo kasłać istniało w staropolszczyźnie, ale zostało wyparte przez nowsze kaszleć pod wpływem czeskiego „kašlat” i niemieckiego „husteln”. Współczesne słowniki traktują je jak językowe zombie – formalnie nieżywe, ale wciąż straszące w regionalnych dialektach.

Dlaczego „kasłać” brzmi jak błąd?

Wyobraź sobie scenę w gabinecie lekarskim: „Pacjent intensywnie kasłał przez całą wizytę” – zdanie to wywołałoby u lekarza dwa rodzaje niepokoju: o zdrowie chorego i jego znajomość polszczyzny. Forma kasłać stała się językowym przeżytkiem, podobnym do średniowiecznych metod leczenia. Współcześnie używają jej tylko:

• Postacie w powieściach historycznych („Hej, giermku, przestań kasłać przy mym boku!”)
• Seniorzy w niektórych regionach Polski
• Piosenkarze folklorowe szukający rymu do „pasłać”

Jak zapamiętać, że nie można kasłać?

Oto trzy nietypowe skojarzenia:

1. Gdy kaszlesz, wydajesz dźwięk „szszsz” jak odkurzacz – stąd „sz” w środku słowa
2. „Kasłać” kojarzy się z „kasią” – wyobraź sobie, że koleżanka Kasia ciągle popełnia ten błąd
3. Wymów „kaszleć” z przesadnym szumieniem, jak szarmancki hrabia w operetce

Czy Sienkiewicz kasłał w Trylogii?

W „Potopie” znajdziemy zdanie: „Chory Kmicic kaszlał krwią, ale wstał z łoża”. Autor świadomie wybrał nowszą formę, by dialogi brzmiały naturalnie nawet w XVII-wiecznych realiach. To dowód, że już w XIX wieku kasłać odchodziło do językowego lamusa.

Kaszlące ciekawostki z popkultury

W kultowym „Rejsie” padło zdanie: „Kaszle pan? To niech pan nie kaszle!”. Gdyby użyto formy kasłać, scena straciłaby komiczny wydźwięk. Z kolei w „Lalce” Prusa czytamy: „Wokulski kaszlał dyskretnie w binokle” – ten drobny szczegół językowy podkreśla dbałość autora o realizm postaci.

Co mówią chorzy na język?

Lingwiści zbadali, że w latach 90. forma kasłać pojawiała się średnio w 1 na 300 przypadków, głównie w listach od emerytów. Dziś to zjawisko niemal wymarło, jak dawna gruźlica. Najzabawniejszy przykład? W 2007 roku pewna firma farmaceutyczna musiała wycofać reklamę syropu „na kasłanie” po interwencji Rady Języka Polskiego.

Jak brzmi kaszel w innych językach?

Angielskie „cough” ([kof]) pokazuje, jak różnie można zapisywać dźwięk kaszlu. Włoskie „tossire” przypomina kichanie, a niemieckie „husten” – zupełnie nieprzydatne w naszej ortograficznej łamigłówce. To właśnie brak międzynarodowych analogii sprawia, że polski kaszleć jest tak wyjątkowo podchwytliwy!

Kaszlące paradoksy

Najdziwniejszy przypadek? W gwarze więziennej „kasłać” oznacza… wymiotować! Dlatego lepiej trzymać się standardowego kaszleć, chyba że celowo chcemy zostać źle zrozumiani. Albo inny przykład: w niektórych regionach Polski starsi ludzie mówią „kasłanie na dworze” o odgłosach wydawanych przez sroki!

Test na językową odporność

Spróbuj ułożyć zdanie z trzema formami czasownika:

„Choć lekarz zakazał mi kaszleć, podczas oglądania komedii tak się śmiałem, że mimowolnie (prawie!) zacząłem kasłać ze śmiechu, co i tak było zdrowsze niż tłumione kaszlanie”.
To ćwiczenie pokazuje, jak łatwo wpaść w pułapkę językowego przeziębienia!