kółko czy kułko
Czy to małe kółeczko może wywołać wielką językową burzę?
Gdyby istniała olimpijska dyscyplina w popełnianiu błędów ortograficznych, kułko pewnie zdobywałoby medale w kategorii „najbardziej uparty lapsus”. Poprawna forma to niewątpliwie kółko – i zaraz odkryjemy, dlaczego ten drobny znaczkowy piruet w pisowni ma tak doniosłe konsekwencje.
W XV-wiecznym manuskrypcie odnaleziono rysunek przęślicy z podpisem „kółko do przędzenia”. Archeolodzy długo się zastanawiali, czy średniowieczny uczeń nie próbował przypadkiem pisać kułko, co udowadnia, że walka z tą ortograficzną pułapką trwa od wieków!
Dlaczego „kułko” brzmi jak stolarskie przekleństwo?
Wyobraź sobie cieślę, który zamiast toczyć drewniane kółko do beczki, zaczyna je kuć młotkiem. To właśnie żywa ilustracja błędu! Myli się tu rdzeń wyrazu (koło → kółko) z czasownikiem „kuć” (→ kułko). W rzeczywistości „kółko” pochodzi od prasłowiańskiego *kolo, gdzie „ó” wymienia się na „o” w innych formach – stąd koło → kółeczko, nigdy zaś *kuło → *kułko.
Czy Mickiewicz specjalnie pisał „kółko”, żeby nas irytować?
W „Panu Tadeuszu” znajdziemy passus o „kółku przyjaciół”. Gdyby wieszcz napisał kułko, cała scena nabrałaby kompletnie nowego znaczenia – wyglądałoby to, jakby szlachta zbierała się, by wspólnie kuć żelazo! Ten literacki przykład pokazuje, jak pisownia decyduje o wyobrażeniu. Nawet w filmie „Akademia Pana Kleksa” magiczne kółko straciłoby swój urok, gdyby kręciło się jako mechaniczne kułko.
Jak nie wpaść w pułapkę fonetycznej iluzji?
Wymowa to podstępny sprzymierzeniec błędu. Gdy mówimy „kółko”, słyszymy [kułko], co naturalnie prowadzi do pokusy zapisu przez „u”. Ale język polski ma tu swój podstęp – podobnie jak w „góra” (nie *”gura”) czy „mózg” (nie *”muzg”), historyczne „ó” zachowuje się jak ortograficzny kameleon. Ciekawostka: w gwarach podhalańskich s
W tej chwili widzisz tylko 50% opracowania
by czytać dalej, podaj adres e-mail!Sprawdź również:
Dodaj komentarz jako pierwszy!