koordynatów czy koordynat

Gdzie leży prawda: koordynat czy koordynatów?

Wyobraź sobie, że chcesz znaleźć skarb piratów, ale zamiast koordynat X:12.345, Y:67.890 wpisujesz koordynatów – i trafiasz na środek oceanu. To nie żart językowy, tylko codzienny problem użytkowników GPS. Poprawna forma to wyłącznie koordynat, choć błąd bywa tak powszechny, że niektórzy zaczynają wątpić w własne umiejętności nawigacyjne.

Dlaczego tak łatwo wpaść w pułapkę fonetycznej iluzji?

Winowajcą jest tu podobieństwo do słowa koordynatorów (dopełniacz od koordynatorzy). Nasz mózg, szukając analogii, automatycznie dodaje końcówkę -ów, jak w zdaniu: „Zbiórka koordynatów drużyny wypadła na 50. równoleżniku”. Tymczasem koordynat to rzeczownik żeński (ta koordynata), który w liczbie mnogiej dopełniacz brzmi: tych koordynat. To tak, jakbyśmy mówili brak dat, a nie brak datów.

Kulturowe ślady poprawnej formy

W powieści Solaris Stanisława Lema astronauci spierają się o koordynat tajemniczej planety – i choć dzieło powstało w 1961 r., forma ta pozostaje niezmienna. Nawet w filmie Kod da Vinci Robert Langdon, grany przez Toma Hanksa, szepcze: „Sprawdźmy koordynat z odwrotnej strony obrazu”. Hollywood wie, co robi – błąd mógłby zrujnować całą intrygę!

Zabawny przykład z życia wzięty

Pewien youtuber postanowił zorganizować geocachingową zabawę. W opisie filmu napisał: „Skarb ukryty pod koordynatów 52°N, 21°E”. Efekt? Uczestnicy szukali kesza… na Dworcu Centralnym w Warszawie zamiast w Lesie Kabackim. Gdy poprawił na koordynat, skrzynka znalazła się w 3 godziny.

Historyczna zagadka ortograficzna

W 1818 r. kartograf Jan Chrystian Szulc spierał się z cenzurą o zapis koordynat na mapie Królestwa Polskiego. Urzędnicy upierali się przy koordynatów, uważając, że brzmi „dostojniej”. Spór trwał pół roku – aż do interwencji językoznawcy Samuela Lindego, który przywołał łaciński źródłosłów coordinata (współrzędna). Cenzura ustąpiła, a mapa trafiła do druku z poprawną formą.

Jak zapamiętać różnicę? Oto genialna sztuczka!

Wyobraź sobie, że koordynat to skrót od KOcham ORyginalne DYNAmiczne TAtry. Gdy dodajesz błędne -ów, powstaje KOordynatÓW – czyli KOńcówka ÓW. Wystarczy zapamiętać, że poprawna forma jest krótsza, tak jak precyzyjne współrzędne geograficzne.

Literacki przykład, który zapada w pamięć

W Lalce Bolesława Prusa Wokulski planuje podróż koleją transsyberyjską. Gdyby powiedział: „Sprawdzę koordynatów trasy”, brzmiałoby to równie absurdalnie, jak jego miłość do Izabeli. Na szczęście w oryginale czytamy: „Naniżycki podał mu koordynat nowej linii kolejowej” – choć oczywiście Prus używa ówczesnej terminologii.

Technologiczny aspekt błędu

W 2023 r. sztuczna inteligencja ChatGPT popełniła zabawną pomyłkę. Na pytanie o współrzędne Mount Everestu odpowiedziała: „84°E, 28°N według koordynatów WGS-84″. Gdy zwrócono jej uwagę, poprawiła się: „Przepraszam, oczywiście chodzi o koordynat 86°E, 27°N”. Nawet AI musi się uczyć polskiej gramatyki!

Etymologiczny detektyw

Słowo pochodzi od łacińskiego coordinata („współrzędna”), gdzie przedrostek co- oznacza wspólność. W polszczyźnie przyjęło się jako rzeczownik żeński, stąd odmiana jak data – dat. Gdybyśmy trzymali się łaciny, powinniśmy mówić koordynata w liczbie pojedynczej, ale nasz język uprościł formę do koordynat – i tu właśnie zaczyna się zamieszanie.

Błyskotliwy test na czujność

Wybierz poprawną formę:
a) Zgubiłem się, bo mapa miała złe koordynatów.
b) Według tych koordynat jesteśmy na środku pustyni!
c) Sprawdź koordynatów w nowym GPS-ie.
Poprawna odpowiedź to wyłącznie b. Jeśli wybrałeś a lub c – czas na trening z kompasem i słownikiem!