krzem czy kszem
Czy krzem ma coś wspólnego z krzesiwem? Sekret zapisany w etymologii
W sporze między krzem a kszem zwycięzcą jest tylko jedna forma – ta z magicznym „rz”, które wcale nie pochodzi od zwykłego „z”. Ten pierwiastek chemiczny ukrywa w swojej pisowni ślad pradawnych narzędzi: prasłowiańskie *kremy̨ tłumaczy się jako „kamień do krzesania ognia”. To właśnie od krzemienia, nie zaś od domniemanego „kszemienia”, pochodzi współczesna nazwa.
Czy wiesz, że symbol chemiczny Si (od łacińskiego silicium) to jedyny przypadek, gdy międzynarodowa nazwa naukowa jest krótsza od polskiej? Krzem – sześć liter, podczas gdy jego skrótowiec brzmi jak westchnienie!
Dlaczego nawet profesorowie czasem mylą krzem z kszemem?
Winowajcą jest tzw. dyftongizacja – proces, w którym spółgłoski „r” i „z” zlewają się w wymowie. Gdy szybko wypowiadamy „krz”, słuchacz może usłyszeć „ksz”, zwłaszcza w gwarach miejskich. Przykład? W warszawskiej piosence kabaretowej z lat 30. śpiewano: „Hej, kup pan kszem, niech świeci jak diadem!” – błędna forma celowo użyta dla rymu.
Jak rozpoznać fałszywego krzemu w literaturze?
W powieści „Lalka” Bolesława Prusa znajdziemy zdanie: „W kieszeni miał krzemień i hubkę – ostatni ślad romantycznych uniesień”. Gdyby Wokulski powiedział „kszemień”, stałby się bohaterem komediowym. Podobny efekt osiągnął Stanisław Bareja w „Miśku”, gdzie gangster próbujący brzmieć naukowo deklamuje: „To nie zwykły kamień, to kszem, rozumisz?”
Czy istnieją sytuacje, gdzie „kszem” jest dopuszczalny?
Tylko w jednym kontekście – jako nazwa własna. W Łodzi istnieje klub sportowy „KSZEM” (Klub Szermierczy „EM”), co często wprowadza w błąd kierowców czytających napisy na stadionie. Podobny żart językowy wykorzystał zespół Big Cyc w piosence „Kszem”, gdzie przekornie śpiewają: „Kszem, kszem, kszem – niech żyje nasz problem!”
Jak odróżnić krzem od oszusta? Historia ortograficznego detektywa
W 1967 roku w Krakowie sąd rozpatrywał sprawę fałszowania dokumentów geologicznych – oszust podmieniał w raportach kszem zamiast krzem
W tej chwili widzisz tylko 50% opracowania
by czytać dalej, podaj adres e-mail!
Sprawdź również:
Dodaj komentarz jako pierwszy!