łep czy łeb

Głowa do góry! Oto dlaczego zawsze piszemy łeb

W języku polskim jedyną poprawną formą jest łeb z literą b na końcu. Błąd w pisowni (łep) wynika z podstępnej właściwości fonetycznej – w wymowie spółgłoska b w wygłosie ubezdźwięcznia się, brzmiąc jak p. To językowa pułapka porównywalna do mylenia „chleb” z „chlep”, ale nikt przecież nie serwuje gościom „chlepa” z masłem!

Skąd się wziął ten pechowy łep w piśmie?

Winowajcą jest proces fonetyczny zwany ubezdźwięcznieniem końcówkowym. W praktyce oznacza to, że wymawiamy „łep”, choć piszemy „łeb” – podobnie jak w przypadku „chleb” czy „krzep”. Historycznie rzecz biorąc, słowo pochodzi od prasłowiańskiego *golvà, które w polszczyźnie przeszło przez szereg zmian: głowa → głew → łew → wreszcie łeb. Ciekawe, że w gwarach podhalańskich do dziś słyszymy formę „głowa” jako „głeba”, co stanowi żywe świadectwo tej ewolucji.

Kiedy łep może zostać ułomnym bohaterem?

W „Zemście” Aleksandra Fredry Papkin przechwala się: „Niech się dzieje wola nieba, z nią się zawsze zgadzać trzeba”. Gdyby współcześni mu błędni rycerze mówili „łep”, rym rozsypałby się jak domek z kart. Właśnie dlatego w poezji i piosenkach (np. w kultowym „Łebskim bluesie” T.Love) zawsze usłyszymy prawidłową formę – chociażby dla zachowania rytmu.

Czy zwierzęta mają prawo do błędnej pisowni?

W powieści „Noce i dnie” Marii Dąbrowskiej czytamy: „Pies zwiesił łeb smutnie”. Gdyby autorce przyszło do głowy napisać łep, postać Barbary Niechcic straciłaby ważny symbol przemiany – z miejskiej elegantki w wiejską gospodynię godzącą się z prozą życia. Nawet w zoologii termin „łeb” ma swoje miejsce: entomolodzy mówią o „łbie owadzim”, a ichtiolodzy o „łbie dorsza”.

Jak rozpoznać językowe oszustwo?

Wyobraź sobie taką scenkę: matka mówi do dziecka: „Nie łep się tak z tą czapką!”. Brzmi komicznie, prawda? Wystarczy jednak zapamiętać prostą rymowankę: „Kto w mózgu ma olej, ten pisze zawsze łeb”. Albo skojarzenie z filmowym cytatem: „Masz łeb jak sklep – wchodzi jeden, wychodzi dziesięciu” z „Chłopaków nie płaczą”.

Co łączy królewskie korony z błędną pisownią?

W kronikach Galla Anonima znajdziemy opis: „Bolesław miał twardy łeb”. Gdyby średniowieczny skryba popełnił błąd, pisząc łep, całe zdanie nabrałoby absurdalnego wydźwięku – jakby chodziło o miękkie czubek głowy. Tymczasem w historii sztuki „łeb” pojawia się nawet w kontekście heraldyki – herb Łabędź przedstawia ptasią głowę z koroną, nie zaś jakiekolwiek „łepisko”.

Czy istnieją sytuacje, gdy łep staje się poprawne?

Owszem – ale tylko w jednym przypadku: gdy tworzymy neologizm przez analogię do słowa „czerep”. Na przykład w żartobliwym zdaniu: „Ależ ty masz twardy łep, aż mi siekiera się stępiła!”. To celowy zabieg stylistyczny, podobny do używania form „radować się” zamiast „cieszyć” w poezji. Jednak w standardowej polszczyźnie nadal króluje jedynie słuszny łeb.

Jak nie dać się nabrać na językowe sztuczki?

Wystarczy zapamiętać trzy kultowe przykłady:

– W „Panu Tadeuszu” czytamy: „Hrabia wtulił łeb w ramiona”

– W serialu „Ranczo” Kusy mawia: „Nie zawracaj łba, tylko działaj!”

– Zaś w kabarecie Tey mawiali: „Mózg sobie myśli, a łeb odpowiada”

Nawet współczesna popkultura nie pozostawia wątpliwości – pisownia z „b” to nie przeżytek, ale żywy element naszej codziennej komunikacji. Kto by pomyślał, że tak zwyczajne słowo skrywa tyle językowych przygód?