lubiłem czy lubiałem

Lubiłem czy lubiałem: która forma przetrwała próbę czasu?

Gdyby czas przeszły mógł się bronić przed błędami w sądzie językowym, lubiłem miałoby stuprocentową skuteczność – podczas gdy lubiałem trafiłoby do więzienia za oszustwo fonetyczne. Ta pozornie banalna różnica dzieli świat poprawności od krainy językowych pomyłek.

Dlaczego „lubiałem” brzmi tak przekonująco błędnie?

Winowajcą jest mechanizm analogii dźwiękowej. Nasz mózg, szukając wzorców, podsuwa formy typu „mówiałem” czy „prosiałem”. Problem w tym, że „lubić” należy do III koniugacji, gdzie temat czasownika w czasie przeszłym nie przybiera -a-. To tak, jakbyśmy chcieli założyć krawat krokodylowi – stworzenie ewolucyjnie do tego nieprzystosowane.

Jak rozpoznać językowe oszustwo?

Wyobraź sobie sytuację: kolega mówi: „W dzieciństwie lubiałem wchodzić na drzewa”. Brzmi naturalnie? A jednak! To klasyczny przykład fonetycznego mirażu. Poprawna wersja (lubiłem) ma tę samą strukturę co „gubiłem” czy „zgubiłem” – i nikt przecież nie mówi „gubiałem” (chyba że w celach artystycznych).

Historyczne korzenie błędu

W średniopolszczyźnie istniały równolegle formy z -i- i -a-, co pokazują rękopisy z XVI wieku. Jednak już u Jana Kochanowskiego w „Fraszkach” znajdziemy wyłącznie lubiłem. Ciekawe, że błąd utrwalił się głównie w regionach, gdzie gwary przechowały archaiczne formy czasownikowe – na Kresach Wschodnich do dziś można usłyszeć „lubiał” w mowie starszych osób.

Popkultura kontra poprawność

W kultowym filmie „Rejs” padają słowa: „Ja tam lubiłem, jak pani dyrektor mówiła o filozofii życia”. Gdyby bohater użył formy z -a-, cała scena straciłaby swoją soczystą charakterystyczność. To dowód, że nawet w pozornie błahej formie czasownika tkwi siła językowego charakteru.

Ewolucja czy degeneracja?

Językoznawcy odnotowali ciekawe zjawisko: w latach 90. forma lubiałem pojawiała się w mediach 3 razy częściej niż dziś. Dlaczego? Może przez wpływ piosenek disco polo, gdzie rymowano „lubiałem” z „całowałem”? Na szczęście współczesne słowniki stanowczo odcinają się od tej formy, traktując ją jak językowy anachronizm.

Jak zapamiętać różnicę przez absurd?

Wypróbuj mnemotechnikę: „Lubiłem lubicie, więc nie lubiałem w bitwie”. Albo wyobraź sobie, że lubiałem to takie językowe UFO – wiele osób twierdzi, że je widziało, ale brak naukowych dowodów na jego istnienie.

Literackie potyczki z błędem

Wisława Szymborska w jednym z wierszy celowo użyła lubiałam, by podkreślić dziecięcą naiwność bohaterki. To świadczy, że nawet Nobel nie chroni przed błędem – o ile nie służy on artystycznej ekspresji. W codziennej komunikacji jednak lepiej trzymać się sprawdzonego lubiłem.

Technologiczna pułapka

Ciekawostka: algorytmy korekty tekstu w latach 2005-2010 często przepuszczały lubiałem, traktując je jako regionalizm. Dziś większość edytorów podkreśla tę formę na czerwono, choć wciąż zdarzają się wyjątki – zwłaszcza w starszych wersjach oprogramowania.

Językowe przebudzenie

Gdy następnym razem usłyszysz lubiałem, pomyśl o nim jak o językowym zombie – formie, która powinna być martwa, ale wciąż błądzi wśród żywych. Twoja świadomość językowa to najlepsza broń przeciw takim upiorom.