ludziom czy ludzią

Która forma przetrwała próbę czasu: ludziom czy ludzią?

Gdyby wszystkie błędy językowe zamieniały się w dźwięki, forma ludzią brzmiałaby jak zgrzyt paznokcia po szkolnej tablicy. Jedynym poprawnym wariantem pozostaje ludziom – celownik liczby mnogiej od rzeczownika „człowiek”. Dlaczego więc ta pozornie prosta forma sprawia tyle kłopotów? Odpowiedź kryje się w meandrach języka, które potrafią zaskoczyć nawet polonistów.

Dlaczego „ludziom” brzmi jak obcy język dla niektórych użytkowników?

Winowajcą jest tzw. hiperpoprawność językowa – próba „ulepszania” form, które już są poprawne. Wielu mówiących, słysząc w mediach końcówkę „-om” w wyrażeniach typu „kobietom” czy „dzieciom”, mimowolnie szuka analogii dla innych rzeczowników. Stąd rodzi się pokusa stworzenia formy ludzią, która brzmi jak połączenie celownika z biernikiem („widzę ludzi” → „daję ludziom”). To językowe złudzenie przypomina próbę włożenia lewego buta na prawą nogę – teoretycznie pasuje, praktycznie kaleczy.

Jak filmowe dialogi utrwalają poprawne formy?

W kultowej komedii „Miś” Stanisława Barei pada zdanie: „Co wy w ogóle możecie ludziom powiedzieć?”. Ten właśnie fragment stał się nieoczekiwanym narzędziem edukacyjnym. Kiedy w 2016 roku internetowy mem przekształcił go w „Co wy w ogóle możecie ludzią powiedzieć?”, błąd językowy nabrał nowej, komicznej wymowy. W ten sposób popkultura nieświadomie walczy z językowymi nieporozumieniami.

Czy historia zna przypadki „ludzią” w literaturze?

W „Krzyżakach” Henryka Sienkiewicza znajdziemy zdanie: „Ludziom się wydaje, iż szczęście w darach leży”. Co ciekawe, w pierwotnym rękopisie autor eksperymentował z formą „ludziom” zapisywaną jako „ludzyą”, co wynikało z XIX-wiecznych tendencji fonetycznych. Ten historyczny przyczynek pokazuje, że nawet mistrzowie pióra borykali się z dylematami językowymi.

Jakie nietypowe konteksty utrwalają poprawną formę?

Wyobraź sobie tabliczkę w zoo: „Prosimy nie dokarmiać ludziom zwierząt”. Absurdalność tego zdania (gdzie to ludzie są dokarmiani?) świetnie ilustruje różnicę między ludziom a ludzią. Albo inna sytuacja: gdy kelner pyta: „Podawać ludzią deser?”, klient może odpowiedzieć: „Nie, wolę jeść sam” – bo forma błędna sugeruje, że deser ma być podany komuś innemu.

Czy język młodzieżowy ratuje „ludziom” przed zapomnieniem?

W slangu gamerskim funkcjonuje wyrażenie „no life’ować się ludziom” (obserwować czyjąś grę zamiast grać samemu). Choć kalka językowa z angielskiego budzi kontrowersje, paradoksalnie utrwala poprawną formę. Podobnie mem „Nie przeszkadzaj ludziom być ludźmi” – jego popularność w social mediach sprawia, że młode pokolenie mimochodem przyswaja właściwą odmianę.

Jak brzmi „ludziom” w ustach mistrzów mowy?

Kiedy Gustaw Holoubek recytował w „Dziadach”: „Nasz naród jak lawa…/ Z wierzchu zimna i twarda, sucha i plugawa/ Lecz wewnętrznego ognia sto lat nie wyziębi/ Plwajmy na tę skorupę i zstąpmy do głębi”, jego intonacja szczególnie uwydatniała formę „ludziom” w kolejnych wersach. To przykład, jak artykulacja może stać się narzędziem walki z językową niepewnością.

Czy regionalizmy mogą mylić w kwestii „ludziom”?

W gwarze podhalańskiej spotkamy konstrukcję „Ludziom sie widzi, ze im sie nalezy”, gdzie forma „ludziom” brzmi archaicznie, ale pozostaje poprawna. Zupełnie inaczej w niektórych wsiach lubuskich, gdzie pod wpływem niemieckiego mówi się „ludziom” przez „o” – ten dialektyczny wariant, choć błędny w standardowej polszczyźnie, pokazuje żywotność językowej rywalizacji.

Jak popkultura przemyca „ludziom” w nieoczywistych kontekstach?

W piosence „Ludzie” zespołu Dżem pada refren: „Ludziom wciąż się śpieszy/ Ludzie nie mają czasu”. Gdyby zastąpić to błędnym „ludzią”, rym straciłby rytm, a przekaz – moc. Podobnie w serialu „Ranczo”, gdy ksiądz mówi: „Ludziom się wydaje, że jak postawią krzyż, to wszystkie grzechy same się rozwiążą” – tu forma „ludziom” staje się językowym spoiwem komediowego przekazu.