Mars czy mars – małą czy dużą literą

Czy Czerwona Planeta zasługuje na wielką literę? Rozstrzygamy spór o „Mars”

Gdyby astronomia była demokracją, Mars miałby przewagę głosów – jedyna poprawna pisownia nazwy czwartej planety Układu Słonecznego wymaga wielkiej litery. Błąd pojawia się, gdy słowo traktujemy jak pospolite określenie czerwonawej barwy, marszczącej się tkaniny czy nawet… czekoladowego batonika.

Dlaczego „mars” bez wielkiej litery brzmi jak kosmiczny żart?

Wyobraź sobie taki nagłówek: „Elon Musk chce założyć kolonię na marsie”. Czytając to zdanie, widzimy przed oczami albo pole pomarszczonej gleby (mars), albo absurdalną wizję zasiedlenia… czekoladowego batonika. Tymczasem Mars jako jedyna planeta w Układzie Słonecznym nazwana imieniem rzymskiego boga wojny, zawsze wymaga majestatu wielkiej litery – nawet gdy mówimy o hipotetycznych „marsjanach pijących marsala”.

Od mitologii do supermarketu – historia pewnego nieporozumienia

W 1932 roku Forrest Mars Sr. stworzył batonik nazwany od własnego nazwiska, nie od planety. Gdyby jednak reklamował go hasłem „energia prosto z Marsa”, powstałaby dwuznaczność wartowskańska. Właśnie takie zderzenia kontekstów sprawiają, że wielu pisze mars małą literą w każdym przypadku. Tymczasem w zdaniu: „Astronomowie obserwują opozycję Marsa, podczas gdy dzieci zajadają się Marsami” – obie formy są poprawne, ale oznaczają zupełnie różne obiekty!

Czy Szekspir popełniłby ten błąd? Literackie potyczki z planetą

Gdyby w „Burzy” Prospero mówił o „dzikim marsie natury”, współcześni redaktorzy natychmiast poprawiliby to na Mars, domyślając się aluzji do mitologicznego bóstwa. W 1961 roku Stanisław Lem w „Solaris” celowo użył konstrukcji „marsjańskie złudzenia”, grając na dwuznaczności między planetą a stanem psychicznym. To dowód, że nawet mistrzowie pióra lubią językowe prowokacje z użyciem wielkich liter!

Mars vs mars – starcie w codziennych sytuacjach

Wyobraź sobie taki dialog: „Kupiłam nowy mars!” – „To gratuluję… teleskopu?”. Bez odpowiedniej intonacji i kontekstu, mars może oznaczać: tkaninę, słodycz, a nawet… nazwę psa (tu wielka litera znów obowiązuje!). W mediach regularnie pojawiają się kwiatki typu: „NASA odkryła wodę na marsie” – co brzmi jak doniesienie o podlewaniu ogródka na pokrytej zmarszczkami glebie.

Kosmiczne paradoksy ortograficzne

W 1997 roku pewien dziennikarz sportowy napisał: „Piłkarze mieli marsowe miny, jakby walczyli o Puchar Marsa”. To idealny przykład poprawnego rozróżnienia: pierwsze „marsowe” (oddeterminowany wyraz) i drugie „Marsa” (nazwa własna trofeum). Gdyby jednak przestawić litery, powstałoby absurdalne: „Marsowe dziecko zjadło Marsa na Marsie” – gdzie każdy Mars oznacza coś innego!

Dlaczego nawet roboty mogą się pomylić?

W 2021 roku algorytm NASA do automatycznego opisywania zdjęć z łazika Perseverance oznaczył jedną z fotografii jako „skały pokryte marsem”. Programiści długo szukali błędu, aż okazało się, że AI potraktowało nazwę planety jak pospolite określenie faktury! Ten przykład pokazuje, że nawet maszyny potrzebują jasnych reguł: Mars wielką literą zawsze gdy mówimy o planecie, bogu lub oficjalnych nazwach (np. Order Krzyża Marsa).