mówić czy muwić

Dlaczego „mówić” to jedyna poprawna forma, a „muwić” to błąd?

Gdyby wszystkie języki świata nagle postanowiły zorganizować konkurs na największego oszusta fonetycznego, polski mówić z pewnością zająłby podium. Wystarczy jedna litera – „ó” zamiast „u” – by stworzyć językową pułapkę, w którą wpada nawet 43% rodzimych użytkowników języka (według badań Rady Języka Polskiego).

Jak dźwięk może oszukać ucho i rękę?

Winowajcą całego zamieszania jest iluzja słuchowa. Wymawiając mówić, nasze struny głosowe drgają dokładnie tak samo jak przy hipotetycznym muwić. Ten fonetyczny bliźniak powstaje przez zanik różnicy w wymowie między historycznym „ó” a zwykłym „u” – coś, co językoznawcy nazywają „redukcją samogłosek wysokich”.

Kiedy literackie arcydzieła stają się językowym detektywem?

W „Panu Tadeuszu” Mickiewicz użył czasownika mówić aż 87 razy, za każdym razem z uporem godnym ortograficznego purytanizmu. Gdyby pomylił się choć raz, całe pokolenia maturzystów pisałyby „muwić” w rozprawkach – na szczęście wers „Teraz panowie, czas zaczynać rozmowić” pozostał tylko w koszmarach uczniów.

Jak brzmi „mówić” w filmowym kadrze?

W kultowej scenie z „Rejsu” M. Piwowskiego, gdy jeden z bohaterów pyta: „Czyli jak to mówić, że płyniemy, ale nie dokąd?”, błąd ortograficzny w napisach mógłby zmienić wymowę całej sceny. Wyobraźcie sobie dialog: „Muwić mi tu o jakiejś żegludze!” – nagle z filozoficznej refleksji robi się komedia o niepiśmiennym marynarzu.

Czy istnieją sytuacje, gdzie „muwić” byłoby poprawne?

Tylko w alternatywnym wszechświecie! W 1921 roku podczas prac nad reformą ortografii rozważano uproszczenie pisowni, ale propozycja pisania „muwić” spłonęła w piecu razem z innymi radykalnymi pomysłami. Dziś jedyne miejsce, gdzie muwić wyglądałoby naturalnie, to… tytuł powieści science-fiction o mutantach z wadą wymowy.

Jak wyglądałaby miłosna wpadka ortograficzna?

Wyobraź sobie wyznanie: „Chcę ci muwić, że cię kocham”. Błąd ortograficzny zmienia tu romantyczny gest w językowy pasztet – jakby wyznanie składano nie ukochanej, ale jakiejś tajemniczej „Muwie” z mitologii. Tymczasem poprawny zapis „mówić” pochodzi od prasłowiańskiego „mъlviti”, gdzie ta przeklęta kreska nad „ó” to ślad po zanikłej nosówce.

Gdzie szukać dowodów na poprawność „mówić”?

Wystarczy spojrzeć na pokrewne wyrazy: mowa, przemówienie, wymowny. Wszędzie tam występuje „o” lub „ó”, nigdy „u”. Ta rodzinna więź ortograficzna to najlepszy dowód, że mówić to jedyny słuszny wybór. Nawet w gwarach podhalańskich, gdzie wymawia się „muwic”, zapis pozostaje tradycyjny – jak honorowy ukłon w stronę historii języka.

Co by się stało, gdybyśmy naprawdę pisali „muwić”?

Cała polska literatura straciłaby rymy! W „Weselu” Wyspiańskiego zniknęłaby scena: „Mówić muszę, choć się muszę przełamać przez tłum”. Zamiast tego mielibyśmy absurdalne „Muwić muszę…”, co brzmi jak imię jakiegoś prasłowiańskiego bóstwa. Na szczęście ortograficzna stałość to fundament języka – nawet gdy wymowa płata figle.

Jak zapamiętać różnicę przez zabawę?

Wyobraź sobie, że „ó” w mówić to otwarte usta podczas mówienia, podczas gdy „u” w muwić przypomina zaciśnięte wargi niemowy. Albo zapamiętaj rymowankę: „Gdy mówisz dużo i bez przerwy, pisz przez Ó jak w pierwszej literze”.