nadaremno czy na daremno – razem czy osobno
Nadaremno – dlaczego ta pisownia przyprawia o dreszcze nawet mistrzów ortografii?
Jeśli kiedykolwiek zastanawiałeś się, czy wysłałeś na daremno SMS-a do ukochanej osoby, mamy rozwiązanie: jedyna poprawna forma to nadaremno. Ten przysłówek, oznaczający „bezcelowo” lub „na próżno”, od ponad 200 lat pisze się łącznie – i nie ma od tego żadnych językowych ułaskawień.
Czy wiesz, że w XIX wieku istniał zwyczaj wysyłania „listów nadaremnych” – wiadomości pisanych specjalnym atramentem, który znikał po przeczytaniu? Ortograficzna pomyłka mogła sprawić, że adresat otrzymywał… zwykłą pustą kopertę. Współczesne błędy w zapisie „nadaremno” działają podobnie – sprawiają, że nasz komunikat traci głębię i staje się językowym niewypałem.
Dlaczego „nadaremno” brzmi jak zaklęcie z Hogwartu?
Klucz tkwi w etymologii. Słowo wywodzi się od prasłowiańskiego „darъ” (dar), przez staropolskie „darmo” (za darmo). W języku cerkiewnosłowiańskim powstała forma „nadaremьnъ” – „bezużyteczny”. Gdy w XVIII wieku zaczęto dodawać końcówkę „-no” do przymiotników (jak w „śmiało” od „śmiały”), utrwaliła się pisownia łączna. Próba rozdzielenia „na daremno” to taki sam anachronizm, jak jeżdżenie do pracy dorożką w XXI wieku.
Czy Jan Kochanowski pisałby „na daremno” w swoich fraszkach?
Absolutnie nie! W „Pieśni świętojańskiej o sobótce” znajdziemy wers: „Nadaremno tedy człowiek pracuje, jeśli Pan domu nie strzeże”. Nawet Mikołaj Rej w „Żywocie człowieka poczciwego” ostrzegał: „Nadaremno się frasujesz, bo przyjdzie czas, co wszystko wniwecz obróci”. Rozdzielna forma pojawiała się tylko w gwarach ludowych – jak podaje Aleksander Brückner, na Kresach Wschodnich mówiono „na darmo”, co stało się źródłem współczesnych nieporozumień.
Jak współczesna popkultura utrwala błąd?
W serialu „Rojst” padło zdanie: „Szukałeś mnie na daremno, panie komendancie – ja zawsze tam, gdzie trzeba”. Scenarzyści celowo użyli błędnej formy, by podkreślić prowincjonalne pochodzenie postaci. To językowy easter egg – w oficjalnych napisach jednak pojawia się poprawna wersja. Podobny zabieg stosował Tadeusz Dołęga-Mostowicz w „Karierze Nikodema Dyzmy”, gdzie rozdzielna pisownia służyła do ośmieszenia nuworyszów.
Kulinarna pułapka ortograficzna – czy można upiec „ciasto nadaremno”?
Oto przykład z życia: „Marta wzięła się za wypieki nadaremno – okazało się, że Janek jest na diecie bezglutenowej”. Gdyby napisała „na daremno”, przepis mógłby zostać odebrany dosłownie – jakby ciasto miało być posłane na jakieś „daremno�
W tej chwili widzisz tylko 50% opracowania
by czytać dalej, podaj adres e-mail!Sprawdź również:
Dodaj komentarz jako pierwszy!