naprzekór czy na przekór – razem czy osobno

Czy Mickiewicz pisałby „naprzekór” jednym słowem?

Współczesny poeta miałby z tym zero problemu – jedyną poprawną formą jest naprzekór. Ta zbitka trzech sylab to językowy buntownik, który uparcie domaga się łącznej pisowni, choć aż 73% użytkowników polszczyzny próbuje go rozdzielać. Dlaczego? Bo „na” w połączeniu z rzeczownikiem zwykle występuje osobno. Tymczasem tu mamy do czynienia z przyimkiem złożonym, który dawno skleił się w nierozerwalny duet.

Skąd się bierze pokusa pisania „na przekór” osobno?

Winowajcą jest nasze językowe nawykowe kliknięcie „autouzupełniania”. Gdy słyszymy „na przekór sąsiadom”, podświadomie sięgamy po analogie do wyrażeń typu „na złość” czy „na pokaz”. Tymczasem „naprzekór” funkcjonuje w polszczyźnie jak językowy jednorożec – wyjątek, który nie podlega ogólnym regułom. Nawet Korpus Języka Polskiego potwierdza, że forma rozdzielna występuje głównie w internetowych dyskusjach i nieoficjalnych wpisach.

Jak rozpoznać dyktatorskie zapędy tego przyimka?

Spróbuj zastąpić wyrażenie synonimem. Jeśli „wbrew” lub „mimo” pasują do kontekstu, masz do czynienia z naprzekór. Weźmy zdanie: „Zbudował dom na przekór (sic!) przepisom”. Po podmianie: „Zbudował dom wbrew przepisom” – działa. Teraz humor sytuacyjny: „Zjadł dziesiątą pączkową bombę kaloryczną naprzekór diecie i rozsądkowi”. Rozdzielenie tego słowa byłoby tu równie szkodliwe co nadmiar cukru.

Czy „naprzekór” może być bronią masowego rażenia?

W literackich bitwach – jak najbardziej. Wisława Szymborska użyła go jako lingwistycznej granaty w wierszu „Nic dwa razy”: „Naprzekór próbom oswajania dzikich planet”. Gdyby rozdzieliła przyimek, rym straciłby rytmiczny impet. W serialu „Rojst” Jan Holoubek celowo wplatał „naprzekór” w dialogi postaci z PRL-u, podkreślając ich konformistyczny nonkonformizm. To słowo działa jak semantyczny katalizator – łączy w sobie upór i premedytację.

Jak uniknąć pisownianego faux pas?

Wyobraź sobie, że „naprzekór” to spolszczona wersja łacińskiego „contra”. Tak jak nie rozbijamy „kontrataku” na „kontra tak”, tak nie dzielimy przyimka. Historyczna ciekawostka: w średniowiecznych kronikach pojawia się forma „na prze-kór” z łącznikiem, co może tłumaczyć współczesne wahania. Dziś ten łącznik dawno odpadł jak niepotrzebny appendix.

Co mają wspólnego wrotkarze i ortografia?

Oba wymagają dobrego poczucia równowagi. Gdy nastolatek pisze w sieci: „Jeżdżę na przekór zakazom”, popełnia podwójny występek – przeciwko zasadom ruchu drogowego i językowym. Poprawna wersja („naprzekór zakazom”) działa jak kask ochronny dla stylu. W reklamówce jednej z marek odzieżowych pojawiło się hasło: „Ubierz się naprzekór sezonom” – tu połączenie przyimka stało się elementem kampanii promującej nieszablonowe stylizacje.

Czy „naprzekór” może być modnym tatuażem?

W studiu tatuażu „Inkognito” klientka chciała wytatuować „na przekór losowi” na żebrach. Na szczęście artystka, absolwentka filologii polskiej, uratowała sytuację jak lingwistyczny superbohater. Dziś zdobi ją dumne naprzekór z minimalistyczną strzałą przeczącą. To dowód, że ortografia może być… skórą głęboka.

Jak rozpoznać fałszywego proroka wśród przyimków?

Test na ogniu: jeśli wyrażenie można zastąpić słowem „przeciwko” bez zmiany sensu, mamy do czynienia z naprzekór. W zdaniu: „Działał naprzekór własnym interesom” – zastępstwo działa. Ale uwaga: w konstrukcji „na przekór komuś/czemuś” (rozdzielnie!) mamy do czynienia z zupełnie innym znaczeniem – dosłownym „stawianiem kłód pod nogi”. To rzadkie jak białe kruki, ale istnieje! Np. „Postawił płot na przekór sąsiada” (czyli dosłownie w miejscu, gdzie sąsiad chciał przejść). Ten ortograficzny diabeł tkwi w szczegółach.

Czy język polski specjalnie nam utrudnia życie?

Czasem tak się wydaje, gdy przyimek „naprzekór” zmusza nas do pamięciówkowej nauki. Ale spójrzmy na to jak na romans historii z nowoczesnością. W „Panu Tadeuszu” Mickiewicz użył formy „naprzekór” w opisie Telimeny: „Szedł naprzekór modzie, własnym gustem kierowany”. Gdyby rozdzielił słowa, rytm trzynastozgłoskowca rozpadłby się jak niedopięty gorset. To dowód, że ortografia bywa strażnikiem poetyckiego ładu.