nie wychowany czy niewychowany – razem czy osobno

„Nie wychowany” czy „niewychowany”? Która forma trafi do kosza na śmieci?

Odpowiedź brzmi: obie! Ale tylko wtedy, gdy trafisz na niewychowany (razem) jak niewypał i nie wychowany (osobno) jak niegotowy obiad. Błąd polega na myleniu tych dwóch zupełnie różnych znaczeń – jak pomylenie soli z cukrem w cieście.

Dlaczego „niewychowany” to nie to samo co „nie wychowany”?

Wyobraź sobie parkową ławkę. Jeśli usiądzie na niej niewychowany chłopak (razem!), będzie rozmawiał przez telefon pełną gębą. Gdy jednak zobaczysz tabliczkę „nie wychowany pies” (osobno!), lepiej uciekaj – to znaczy, że zwierzę nie przeszło szkolenia. W pierwszym przypadku mamy przymiotnik o znaczeniu „niegrzeczny”, w drugim – zaprzeczony imiesłów „niepoddany wychowaniu”.

Skąd się bierą błędy? Fonetyczna pułapka i fałszywi przyjaciele

Winowajcą jest tu dźwięczne „e” w „nie”. Gdy mówimy szybko „nie_wychowany”, słyszymy jedną całość – stąd pokusa łączenia. Do tego dochodzą fałszywe analogie: skoro „nieładny” piszemy razem, to może i „niewychowany”? Niestety, język polski lubi wyjątki jak diabeł święconą wodę.

Historyczny zawrót głowy: od Sienkiewicza do Netflixa

W „Potopie” Kmicic to żywa definicja niewychowany (razem!) – butny, gwałtowny, ale i charyzmatyczny. Współczesne seriale dodają smaczku: w „Ranczu” Kusy mógłby krzyknąć „Jestem nie wychowany?!” (błędnie!), co natychmiast zdemaskowałoby go jako językowego amatora. Tymczasem w „Seksmisji” mamy nie wychowane (osobno!) społeczeństwo – dosłownie, bo bez rodziców.

Kulinarna pułapka ortograficzna

Szef kuchni krzyczy: „Te ziemniaki są niewychowane!”. Błąd! Chodzi mu pewnie, że warzywa nie wychowane (osobno) w odpowiedniej glebie. Ale gdyby mówił o kelnerze rzucającym talerzami, wtedy niewychowany (razem!) pasowałby jak ulał. Ortograf