niektórzy czy nie którzy – razem czy osobno

Czy istnieje ryzyko, że „niektórzy” rozpadną się na kawałki?

Język polski bywa zdradliwy jak trzęsawisko – niektóre wyrazy uparcie próbują rozdzielić się na części, choć powinny trzymać się razem. Tak właśnie dzieje się z niektórzy, które nieustannie atakowane jest przez demona błędu w postaci formy nie którzy. Dlaczego ta walka trwa od pokoleń? Otóż cały problem tkwi w naszej skłonności do dosłownego „tłumaczenia” struktur językowych.

Dlaczego „niektórzy” brzmi jak językowy oszust?

Fonetyczny miraż to główny winowajca. Gdy wymawiamy „niektórzy”, naturalna pauza między sylabami sugeruje podział na „nie” i „którzy”. To właśnie sprawia, że wielu piszących wpada w pułapkę rozdzielenia tego zaimka. Wyobraź sobie język jako magiczne lustro – czasem pokazuje nam zniekształcony obraz rzeczywistości. Podobnie jest w tym przypadku: dźwięk zdradliwie namawia nas do błędu, podczas gdy historia i zasady ortografii stoją po stronie łącznej pisowni.

Jak rozpoznać językowe bliźniaki syjamskie?

Wyobraź sobie następującą scenę w szkolnym teatrze: „Nie którzy uczniowie zapomnieli tekstu” – na scenie panuje chaos, aktorzy się potykają, a rekwizyty spadają z hukiem. Teraz poprawiona wersja: „Niektórzy uczniowie zapomnieli tekstu” – przedstawienie płynie gładko, wszyscy biją brawo. Ta metafora doskonale pokazuje, jak rozdzielenie „niektórych” niszczy harmonię zdania. W języku polskim niektóre wyrazy po prostu muszą trzymać się razem, jak para tancerzy w rytmie walca.

Czy Mickiewicz i Sienkiewicz popełniliby ten błąd?

W „Panu Tadeuszu” znajdziemy przykład: „A niektórzy z nich, wąsate dziwy, śpią w pokoju”. Gdyby Adam Mickiewicz rozdzielił „nie” i „którzy”, rym straciłby rytm, a inwokacja brzmiałaby jak zepsuty gramofon. Historyczne korzenie tego zaimka sięgają prasłowiańskiego „ne kъtory”, które z czasem zlało się w jedno słowo. To jak językowa skamielina – rozdzielając ją, niszczymy wieki ewolucji.

Jak nie dać się zwieść językowym halucynacjom?

Wypróbuj tę szaloną metodę: za każdym razem, gdy masz wątpliwości, wyobraź sobie „niektórzy” jako stary automat do kawy. Jeśli wrzucisz dwa żetony („nie” i „którzy”), maszyna się zaciśnie i wyleje fusy na twoje pismo. Tylko jeden żeton (niektórzy) gwarantuje aromatyczną poprawność językową. A jeśli potrzebujesz praktycznego przykładu, przypomnij sobie kultowe zdanie z „Rejsu”: „Niektórzy lubią poezję, a inni – łódkę podwodną” – rozdzielenie wyrazów zrujnowałoby komediowy efekt.

Czy ten błąd może zmienić sens zdania?

Oto językowy dramat w trzech aktach:

1. „Nie którzy politycy kłamią” – sugeruje, że konkretna grupa (którzy?) jest prawdomówna

2. „Niektórzy politycy kłamią” – stwierdza, że część przedstawicieli tej profesji mija się z prawdą

Rozdzielenie wyrazów zmienia tu sens z ogólnej obserwacji w tajemniczą aluzję! To jak różnica między stwierdzeniem „niektórzy ludzie noszą okulary” a absurdalnym „nie którzy ludzie noszą okulary”, co implikuje istnienie jakichś „którzy ludzie”, którzy… nie noszą?

Jak poprawna forma radzi sobie w kulturze?

W piosence „Niektórzy lubią poezję” Wojciech Młynarski mógłby zaśpiewać „Nie którzy”, ale wtedy utwór straciłby rytm i stałby się językowym faux pas. A w „Lalce” Prusa czytamy: „Niektórzy uważali go za waryata” – rozdzielenie wyrazów stworzyłoby komiczny efekt, jakby istnieli jacyś „którzy” specjalnie wyznaczeni do diagnozowania obłędu.

Czy istnieją wyjątki od tej reguły?

Odpowiedź brzmi: to zależy od tego, czy chcesz stworzyć językowe tornado! W poezji awangardowej możesz spotkać rozdzielenie „nie” i „którzy” dla efektu artystycznego, ale to jak chodzenie po linie nad przepaścią. Na co dzień jednak niektórzy trzymają się razem twardo jak przysłowiowe przylepce. Nawet w najbardziej ekstremalnych sytuacjach: „Gdyby nie którzy pasażerowie nie zapnęli pasów…” – ten błąd ortograficzny mógłby teoretycznie spowodować turbulencje w samolocie!

Jak zapamiętać poprawną formę na zawsze?

Wypróbuj tę absurdalną skojarzeniową metodę: wyobraź sobie, że niektórzy to para nierozłącznych bliźniaków syjamskich – rozdzielenie ich chirurgicznie (czyli spacją) skończyłoby się tragedią. Albo pomyśl o tym jak o kanapce: „nie” to masło, „którzy” to chleb – tylko razem tworzą smaczną całość. A jeśli jesteś kinomanem, przypomnij sobie scenę z „Pulp Fiction”, gdzie Vincent Vega mówi: „Niektórzy ludzie lubią bekon na chrupko” – pisownia rozdzielona zrujnowałaby kultową kwestię!