piąty czy pionty
Czy wiesz, że w średniowiecznych dokumentach pojawiały się formy typu „pyąty” lub „pionty”? Ten językowy rollercoaster trwał aż do XVIII wieku, gdy Mikołaj Rej ostatecznie przypieczętował współczesną pisownię słowa piąty w swoim „Zwierzyńcu”!
Początek historii: dlaczego nie ma miejsca na „pionty”?
Gdyby liczebniki porządkowe miały swojego króla, piąty nosiłby koronę zdobioną literą „ą”. Forma pionty to językowa iluzja – słyszymy „pionty”, ponieważ głoska „ą” przed spółgłoską „t” brzmi nieco jak połączenie „on”. To dokładnie ten sam mechanizm, który sprawia, że dzieci w szkole piszą „wziąść” zamiast „wziąć”!
Jak brzmi echo historii w tym wyrazie?
Prześledźmy ewolucję: prasłowiańskie *pętъ → staropolskie „piąty” (już z nosówką!). W XVI wieku próbowano wprowadzić formę „piętny” na wzór „czwarty”, ale tradycja zwyciężyła. Gdyby Jan Kochanowski użył pionty w którymś z trenów, współcześni filolodzy dostaliby białej gorączki!
Dlaczego nawet Stephen King się myli?
W polskim tłumaczeniu „To” pojawił się błąd: „Był piontym z kolei dzieckiem” – redaktor poprawił to dopiero w drugim wydaniu. To pokazuje, jak nawet native speakerzy dają się zwieść fonetycznej pułapce. Spróbuj wykrzyczeć na hali sportowej „JESTEM PIĄTY!” – większość usłyszy „pionty”, jak w akustycznej zgadywance!
Kulinarna pułapka ortograficzna
W jednej z poznańskich restauracji kelnerzy specjalnie używają piontej zupy w menu, by wyłapać czujnych klientów. Kto zwróci uwagę, dostaje gratisowy deser. To żywy dowód, że nawet w gastronomii można ćwiczyć ortografię!
Jak filmowe hity utrwalają błąd?
W kultowej „Kilerze” Cezary Pazura mówi: „To już pionty raz tłumaczę!” – ten celowy błąd stał się miejską legendą. Wiele osób do dziś cytuje tę kwestię, nieświadomie utrwalając błędną formę. Tymczasem w „Pianie” Andrzeja Wajdy aktorzy szeptem powtarzają piąty jak mantrę – reżyser osobiście pilnował wymowy!
Eksperyment językowy na TikToku
Popularny twórca @JezykowaZagwozdka przeprowadził test: p
W tej chwili widzisz tylko 50% opracowania
by czytać dalej, podaj adres e-mail!Sprawdź również:
Dodaj komentarz jako pierwszy!