Podhale czy Podchale

Góry, hale i językowa przepaść: dlaczego tylko Podhale istnieje?

Wspinając się językową granią, od razu widać przepaść: Podhale to jedyna poprawna forma, podczas gdy Podchale to pułapka fonetyczna, w którą wpadają nawet doświadczeni taternicy mowy. Ta specyficzna pomyłka bierze się z połączenia trzech czynników: dialektalnych naleciałości, podobieństwa głosek „h” i „ch” w wymowie oraz błędnego przekonania, że nazwy regionów muszą być symetryczne (jak Podlasie i Polesie).

Czy „Podchale” to nowy region w Tatrach?

Absolutnie nie! Ten językowy mutant pojawia się najczęściej w trzech sytuacjach: gdy ktoś słyszał nazwę tylko ze słuchu („Przecież mówią Podchale!”), mechanicznie dodaje przedrostek „pod-” do „chale” (choć to rdzeń „hale”) lub… próbuje stworzyć przeciwieństwo „Nadchala”. Historyczna ciekawostka: w 1927 roku pewien krakowski dziennikarz przez miesiąc uparcie pisał o Podchalu, aż miejscowy przewodnik górski wysłał mu list z podpisem: „Z poważaniem – Halny, nie Chalny!”.

Jak rozpoznać fałszywe „Podchale” w dzikiej przyrodzie?

Wyobraź sobie taką scenę: turysta pyta w Zakopanem: „Czy to już Podchale?”, a góral odpiera: „Tu jest Podhale, mój chłopcze. Jak chcesz ch, to se idź do Chochołowa!”. Ten dowcip doskonale pokazuje, że rdzeń nazwy pochodzi od hali (górskich łąk), nie zaś od jakiegokolwiek „chału”. Nawet herb Podhala – stylizowane litery „H” i „P” – stanowi kamienny drogowskaz do poprawnej pisowni.

Dlaczego poeci i pisarze nie mogą się oprzeć „h”?

W „Weselu” Wyspiańskiego pada słynne: „Miałeś chamie złoty róg, zostałeś się Podhalem”. Gdyby Stanisław użył formy z „ch”, rym straciłby moc, a górale pewnie wnieśliby protest do bronowickiej chaty. Współczesny przykład? W piosence „Zakazane piosenki” zespołu Zakopower mocne „h” w refrenie: „Hej, Podhale bije rytmem, aż wirują kierpce!” – tutaj „ch” zniszczyłoby całą melodyjność.

Czy istnieje sytuacja, gdy „Podchale” jest dozwolone?

Tylko w jednym kontekście: jako nazwa własna fikcyjnego miejsca. W powieści „Anioł w kapeluszu” Janusza Majewskiego główny bohater trafia do mitycznego Podchala, krainy wiecznych błędów ortograficznych. To celowy zabieg autora – literacka przestroga przed językową nonszalancją. W realnym świecie takie formy mają się jednak tak do prawdy, jak plastikowe oscypki do tych prawdziwych.

Jak nie dać się zwieść pozorom?

Pomocna może być etymologiczna wspinaczka: słowo „Podhale” pojawiło się w piśmiennictwie już w XV wieku jako „pod halą”, czyli teren u podnóża pastwisk. Tymczasem „chale” to gwara oznaczająca… części garderoby! Gdyby więc istniało Podchale, teoretycznie mogłoby oznaczać „krainę pod koszulami” – co stanowiłoby nie lada atrakcję dla miłośników prania plenerowego.

Co łączy himalaistów z językoznawcami?

Obie grupy doceniają wartość dobrego przygotowania. Jerzy Kukuczka mawiał: „W górach nie ma miejsca na błędy”. To samo dotyczy pisowni – jedna litera zmienia sens jak nieprzewidziana lawina. Przykład? W 2016 roku pewna firma turystyczna wydała mapę „Atrakcje Podchala”, co wywołało taką burzę, że musiała organizować darmowe wycieczki językowe jako rekompensatę.

Czy współczesna technologia pomaga w zapamiętaniu?

Nie zawsze! Autokorekta w smartfonach często zmienia Podhale na Podchale, zwłaszcza gdy piszący pochodzi z regionów, gdzie wymowa „h” i „ch” się zlewa. Ratunkiem może być mnemotechnika: „H jak halny, H jak harnaś, H jak honor góralskiej braci”. Albo prościej – skojarzenie, że „Podhale” ma w sobie „H” jak „herbatka góralska”, bez której nie sposób się tam obyć.