Polak czy polak

Dlaczego „Polak” pisze się przez wielkie P, choć czasem aż świerzbi, by je pomniejszyć?

Gdy Adam Mickiewicz pisał „Litwo! Ojczyzno moja!”, wiedział, że narody zasługują na majuskułę. Podobnie Polak zawsze wielką literą – to nie kaprys ortografii, lecz gramatyczny hołd dla tożsamości. Błąd w zapisie (polak) często wynika z mylnej analogii do wyrazów pospolitych jak „mieszkaniec” czy „człowiek”, ale tu chodzi o coś więcej niż o zwykłą kategorię gramatyczną.

Kiedy mała litera zmienia historię?

Wyobraźcie sobie podręcznik do geografii: „Typowy polak mieszka w drewnianej chacie i uprawia ziemniaki”. Brzmi jak XIX-wieczna karykatura! Poprawny zapis Polak w tym zdaniu nie tylko respektuje normy, ale też chroni przed nieświadomym powielaniem stereotypów. To właśnie dlatego w tekście o Fryderyku Chopinie czytamy: „Ten Polak podbił serca Europy”, podczas gdy w powieści fantasy może się pojawić „stary polak” – ale tylko jako postać o takim przydomku lub nazwisku.

Czy Mickiewicz pisałby małą literą?

W „Panu Tadeuszu” znajdziemy radę: „Tak Polak po szkodzie mądry, choć i przed szkodą głupi”. Gdyby użyto małej litery, sentencja straciłaby uniwersalny wymiar, stając się przytykiem do konkretnej osoby. Ten zabieg widać też w politycznych pamfletach – kiedyś przeciwników obrażano, celowo pisząc polaczkowie, co było podwójnym błędem i inwektywą.

Jak rozpoznać, kiedy to już nie narodowość?

W gabinecie ciekawostek językowych mamy takie perełki: w slangu wędkarskim „polak” to potoczna nazwa okonia (od charakterystycznych „polskich” barw), a w grach komputerowych – nazwa jednej z frakcji. Ale uwaga! Nawet w tych kontekstach lepiej pisać