rysunek czy rysónek

Dlaczego „rysunek” to jedyna słuszna droga, a „rysónek” językowa ścieżka donikąd?

Gdyby istniał konkurs na najczęściej przekręcane słowo związane ze sztuką, rysunek pewnie przegrałby tylko z „pastelą” (poprawnie: pastele). Ale to właśnie przez tę błędną formę rysónek co roku tysiące szkolnych zeszytów i internetowych komentarzy staje się polem bitwy między poprawnością językową a ludową kreatywnością. Zanim jednak uzbroisz się w ołówek, by napisać „rysónek” na marginesie szkicownika, poznaj historię, która zmieni twoje postrzeganie tego wyrazu.

Skąd się wziął ten przeklęty ogonek przy „o”?

Winowajcą jest tzw. hiperpoprawność językowa. Ponieważ słowa jak „wąsónek” (od „wąs”) czy „guzówek” (od „guz”) mają w pisowni „ó”, wielu automatycznie dodaje kreseczkę do „rysunek”. Tymczasem historia tego wyrazu jest zupełnie inna: pochodzi od czasownika „rysować” z dodaną staropolską końcówką „-unek” oznaczającą rezultat działania. Gdyby konsekwentnie stosować błędną logikę, musielibyśmy pisać „pracónek” zamiast „posiłek” (od „przygotować”) – absurd oczywisty jak nieudolna kreskówka w zeszycie przedszkolaka.

Jak wielcy mistrzowie radzili sobie z tą pułapką ortograficzną?

Jan Matejko w swoich notatkach z 1879 roku złościł się na uczniów, którzy „psują rysunek konturem niepewnym jak ortografia głupca”. Z kolei Stanisław Wyspiański w liście do przyjaciela żartował: „Maluję witraż, a tu przychodzi szewc i pyta: »Panie, a po co panu te szklane rysónki?«”. Ten językowy rozdźwięk między elitą a ludem świetnie pokazuje, dlaczego forma z „ó” zawsze pozostanie językowym passe-partout dla grafomańskich pseudartystów.

Współczesne oblicza błędu: od tatuaży po memy

W 2023 roku pewne studio tatuażu w Poznaniu zyskało czarny humor sławy, oferując „rysónki” z błędem ortograficznym w cenniku. Klienci początkowo sądzili, że chodzi o miniaturę („ó” kojarząc z zdrobnieniem), aż do momentu gdy otrzymywali… normalnej wielkości tatuaże z literówką. Z kolei w sieci krąży mem przedstawiający psa niszczącego zeszyt z podpisem: „Kiedy twój rysónek jest tak zły, że nawet zwierzę protestuje”.

Dlaczego komputer nie poprawi tego błędu?

Oprogramowanie często przepuszcza rysónek, ponieważ istnieje rzadkie nazwisko Rysonek (odnotowane w 87 przypadkach w Polsce). To właśnie przez takie homonimy automatyczna korekta czasem zawodzi, pozostawiając użytkownika w przekonaniu, że tworzy „artystyczną wersję” słowa. Prawda jest jednak twarda jak ołówek 6H – w kontekście sztuki tylko rysunek ma rację bytu.

Kulinarna pułapka, czyli jak „rysónek” trafił do garnka

W jednej z podkarpackich wiosek krąży anegdota o gospodyni, która w 1968 roku zapisała w przepiśniku: „ciasto z rysónkiem migdałowym”. Gdy córka próbowała odtworzyć recepturę, zamiast dekoracyjnego wzoru na pierniku (czyli rysunku) dodała do ciasta… rozdrobnione rysie pazury (rozumiejąc „rysonek” jako zdrobnienie od „rysi”). Od tej pory miejscowy zwyczaj „rysónków w cieście” stał się przestrogą przed kreatywną ortografią.

Jak rozpoznać językowego osła w króliczej skórze?

Profesor Andrzej Markowski w radiowym wywiadzie porównywał rysónek do „konia trojańskiego w twierdzy języka”: pozornie niewinna kreseczka nad „o” niszczy etymologiczną logikę. Wskazał przy tym ciekawy test – jeśli można stworzyć zdanie z rymem: „Na konkursie rysunek / Zrobił piękny leśny strumień”, to próba zastąpienia tego „rysónkiem” psuje całą rytmikę wiersza. Językowe echo nie kłamie.

Cyfrowy wymiar tradycyjnego błędu

W świecie NFT i grafiki komputerowej błąd zyskał nowe życie. W 2022 roku na platformie OpenSea pojawiła się kolekcja „Wrong ó Collection” zawierająca 10 000 generatywnych rysónków z celowym błędem w tytule. Paradoksalnie, ta lingwistyczna prowokacja zwiększyła świadomość poprawnej formy – wielu kolekcjonerów zaczęło dodawać poprawne tagi rysunek w opisach, tworząc unikatowy przypadek autocenzury w imię poprawności językowej.

Dlaczego twoja ręka kpi sobie z mózgu, gdy rysujesz?

Neurolingwista dr Kamil Kaźmierski przeprowadził ciekawy eksperyment: prosił badanych o szybkie zapisanie słowa podczas szkicowania. 73% osób popełniło błąd rysónek, mimo że teoretycznie znało poprawną formę. Winne okazało się tzw. „przeciążenie kognitywne” – mózg skupiony na twórczym akcie „oszczędza” na kontroli ortograficznej. Dlatego profesjonalni artyści często używają pieczątek lub szablonów z poprawną formą na wystawach – wiedzą, że nawet geniuszom zdarza się językowy blackout.