rzodkiewka czy żodkiewka

Rzodkiewka czy żodkiewka: wojna o jeden znaczek

Gdyby warzywa miały własną ligę mistrzów ortografii, rzodkiewka z pewnością grałaby w pierwszej lidze, podczas gdy jej sobowtór żodkiewka nawet nie dostałby się do kwalifikacji. Dlaczego? Bo tylko pierwsza forma ma pełne prawa obywatelstwa w słownikach języka polskiego.

Skąd się wzięła ta ortograficzna pułapka?

Błąd wynika z fonetycznej iluzji – wymawiamy [żodkiewka], ale piszemy rzodkiewka. To jak z pisaniem „Londyn” zamiast wymawianego [Landyn]. Wystarczy spojrzeć na genealogię słowa: staropolskie „rzodkiew” (XIV w.) pochodzi od prasłowiańskiego *rędky, które dało też rosyjskie „редька” (riedka) czy ukraińskie „редька” (redʹka). Żadnego „ż” w korzeniach!

Literackie rzodkiewki – od Reja do współczesności

Mikołaj Rej w „Żywocie człowieka poczciwego” pisał o „rzodkwiowych grzędach”, a Bolesław Prus w „Lalce” umieścił wzmiankę o „chrupiących rzodkiewkach na przekąskę”. Nawet w „Potopie” Sienkiewicza znajdziemy scenę, gdzie szlachta zajada się „rzodkiewką z masłem” – wszędzie konsekwentnie przez „rz”.

Memowy wymiar sprawiedliwości

W 2021 roku popularny profil „Językowa Zawierucha” opublikował mem: obrazek rzodkiewki z podpisem „Żodkiewka? To tak jakbyś napisał »żur« zamiast »żur«… oh wait”. Ironia losu? W komentarzach połowa osób i tak pisała „żodkiewka”, co dowodzi, że nawet najlepsze memy nie zastąpią wiedzy.

Kulinarne konsekwencje błędu

Wyobraź sobie przepis: „Pokrojoną żodkiewkę wymieszać z jogurtem”. Szukasz w sklepie „żodkiewki”, a ekspedientka patrzy jak na UFO. Albo gorsze – w aptece pytasz o „syrop z żodkiewki czarnej”, a farmaceuta sugeruje wizytę u logopedy. Takie sytuacje naprawdę się zdarzają!

Rzeczownikowa gimnastyka

Odmieniając słowo, „rz” zostaje wierne jak pies przewodnik: tej rzodkiewce, o rzodkiewkach, rzodkiewkowym sokiem. Gdyby istniała „żodkiewka”, musielibyśmy mówić „żodkiewce” – co brzmi jak jidyszowe zdrobnienie. A przecież rzodkiewka to typowo polskie warzywo, obecne w naszej kuchni od średniowiecza!

Ewo