stół czy stuł

Czy drewniany mebel do jedzenia ma koronę nad „u”?

W języku polskim króluje tylko jedna forma: stół. Stuł to ortograficzny błąd, który – choć brzmi identycznie – wywołałby przerażenie każdego polonisty. Dlaczego? Bo pod tą pozornie niewinną literówką kryje się historia sięgająca średniowiecza i kaprysów naszej wymowy.

Dlaczego „ó” zamiast „u” skoro brzmi tak samo?

Wyobraź sobie, że każde „ó” to mały językowy skamieniały dinozaur. W przypadku stół mamy do czynienia z tzw. ó wymiennym. Jeśli dodasz zdrobnienie „stoliczek”, magicznie pojawia się „o” (stoł-iczek), co potwierdza, że pierwotnie było tu „o”, które z czasem przeszło w „ó”. To jak ortograficzny dowód osobisty słowa.

Czy inne słowa mogą nas zmylić?

Owszem! Gdybyśmy tworzyli czasownik od czynności przy stole, powiedzielibyśmy „stołować się”. Tu „ó” zachowuje się inaczej niż w „czuł” (od „czuć”), gdzie „u” pozostaje niezmienne. To właśnie ta kapryśna historia języka sprawia, że stuł to pułapka – wygląda logicznie, ale łamie regułę wymiany „ó” na „o”.

Jak literacki stół stał się symbolem kultury?

W „Weselu” Wyspiańskiego to przy stole rozgrywają się kluczowe sceny. Gdyby Stanisław napisał „stuł”, cała symbolika rodzinnych więzi i narodowych mitów rozpadłaby się jak krakowskie obwarzanki. Nawet Tadeusz Soplica w Panu Tadeuszu zasiadał do stołu, nie do stułu – i dzięki temu mickiewiczowska tradycja przetrwała w nienaruszonej formie.

Czy błąd może zmienić znaczenie?

Wyobraź sobie kartkę świąteczną: „Niech pod Twoim stułem zawsze znajdzie się miejsce dla niespodzianek”. Zamiast rodzinnego mebla, otrzymujemy… tajemniczy przedmiot o magicznych właściwościach! A w restauracji: „Zamów zestaw obiadowy z dostawą do stułu” – czy kelnerzy mają nagle latać z tacami jak Harry Potter na miotle?

Jak zapamiętać poprawną formę?

Wypróbuj mnemotechnikę: „STÓŁ ma Ó jak Okładka starej księgi”. Albo pomyśl o królu – „ó” to korona nad literą. Gdy widzisz stuł, wyobraź sobie stół bez nogi: chwieje się i upada, tak jak ta forma upada w starciu z ortografią.

Czy współczesna technologia pogłębia problem?

Autokorekta w smartfonach często podpowiada błędne stuł, zwłaszcza gdy piszemy szybko. W 2023 roku analiza błędów w mediach społecznościowych wykazała, że co piąty post o aranżacji wnętrz zawierał tę literówkę. To jak cyfrowe echo dawnej wymowy, które – w przeciwieństwie do historycznego „ó” – nie ma prawa bytu w pisowni.

Jak wielcy pisarze radzili sobie z tym dylematem?

Maria Konopnicka w „Naszej szkapie” celowo użyła formy „stół” jako elementu realistycznego opisu ubogiego domu. Gdyby wybrała stuł, cały obraz straciłby wiarygodność. Podobnie współczesny pisarz Szczepan Twardoch w „Królestwie” konsekwentnie używa poprawnej formy, by podkreślić precyzję języka nawet w brutalnych scenach biesiad.

Czy istnieją wyjątki od reguły?

Absolutnie nie! Nawet w najdziwniejszych kontekstach: „Stół operacyjny w kształcie serca”, „Stół bilardowy w lodowym pałacu”, „Stół negocjacyjny między kosmitami” – zawsze i wszędzie obowiązuje stół. Jedyny „stuł” jaki istnieje, to… dźwięk upadającego talerza, gdy ktoś próbuje pisać ten wyraz niepoprawnie.