trzymać czy tszymać, tżymać

Trzymać – dlaczego ta litera wydaje się niepasująca?

Gdyby słowa miały swoje DNA, w trzymać znaleziono by genetyczny ślad prasłowiańskiego *terti. To właśnie stamtąd pochodzi tajemnicze trz, które od wieków myli nawet najbardziej uważnych. Współczesna pisownia to efekt lingwistycznej ewolucji – w średniowiecznych tekstach spotykało się formy typu trzimać, ale żadna manuskrypta nie potwierdza istnienia tszymać czy tżymać.

Skąd się bierze pokusa, by pisać „tszymać”?

Winowajcą jest tu nasz własny mózg, który lubi uproszczenia. Wymawiając trzymać, słyszymy spółgłoskę zbitą przypominającą „tsz” (jak w tszybaczu), zwłaszcza w szybkiej mowie. Błąd pogłębiają obcojęzyczne wpływy – niemieckie zusammen czy angielskie tsunami utrwalają skojarzenie z „ts”. Tymczasem w polszczyźnie trz to osobny grafem, który nie podlega rozbiorowi na „t” i „sz”!

Czy Mickiewicz też się mylił? Historyczne potyczki z „tżymać”

W XIX-wiecznych listach ziemiańskich często pojawiała się forma tżymać, co wynikało z mody na francuski styl zapisu. Jednak już w „Panu Tadeuszu” czytamy: „Strzelcy trzymają broń na ramieniu” – Mickiewicz nie dał się zwieść ortograficznym nowinkom. Ciekawostka: w gwarze podhalańskiej do dziś funkcjonuje archaiczne cymy (od „trzymaj”), co bynajmniej nie usprawiedliwia błędnej pisowni.

Współczesne pułapki: od memów po polityczne slogany

W 2021 roku viralem stał się mem z kotem „tszymającym” kanapkę – błąd celowo podkreślony czerwonymi kółkami. Z kolei podczas protestów kobiet pojawiło się hasło: „Trzymajcie nas za słowa, nie za gardła”, gdzie poprawna forma wzmacniała przekaz. Nawet reklamy testują naszą czujność: kampania jednej sieci komórkowej użyła kalamburu „Trzymaj się z nami w zasięgu”, grając na dwuznaczności czasownika.

Dlaczego „tżymać” brzmi jak językowa herezja?

Połączenie „tż” w polszczyźnie istnieje tylko w nielicznych wyrazach obcych (tżin, Tżcianka), zawsze jako oddzielne głoski. Gdybyśmy pisali tżymać, sugerowałoby to wymowę t-żymać, co zmieniałoby znaczenie (jak w żymać – dawnym odpowiedniku „żuć”). To tak, jakby chcieć zapisać „ptak” jako „tpak” – literacki absurd!

Zaskakujące związki: od alchemii po kosmonautykę

Słowo trzymać ma nieoczywistych krewniaków w innych językach. Litewskie terti (trzeć), sanskryckie tṛṇā́ti (przebijać) – wszystkie wywodzą się z praindoeuropejskiego rdzenia *terh₁-. Współcześnie zaś astronauci używają go w specjalnym znaczeniu: „Trzymaj kurs na wektorze 234” to komenda oznaczająca utrzymanie kierunku lotu.

Jak nie paść ofiarą ortograficznego mirażu?

Wyobraź sobie, że trz w trzymać to skrótowiec od „twardy rzeczownik”. Albo że litera „z” w środku to duch przeszłości – w końcu staropolskie „trzimać” rzeczywiście miało „z” przed reformą. Możesz też stworzyć absurdalne skojarzenie: „Tylko Ryby Zjadają Trzy Makarony – stąd TRZymać”. Im bardziej niedorzeczna mnemotechnika, tym lepiej zapadnie w pamięć!

Czy błąd może stać się sztuką? Przypadek literacki

W powieści „Prowadź swój pług przez kości umarłych” Tokarczuk celowo używa tszymam w wypowiedzi jednego z bohaterów, by podkreślić jego wiejskie pochodzenie. To świadomy zabieg stylizacyjny, który jednak w rękach niedoświadczonych pisarzy często staje się mimowolnym lapsusem. Pamiętaj – w codziennej komunikacji tylko trzymać ma moc wiążącą!