tymczasem czy tym czasem – razem czy osobno

Czy „tymczasem” to magiczne słowo łączące czasoprzestrzeń?

Odpowiedź brzmi: tak, ale tylko w języku polskim. Tymczasem to spójnik narracyjny działający jak most między zdarzeniami – niczym filmowe cięcie montażowe. Gdy piszesz tym czasem, rozbijasz ten most, zamieniając go w przypadkową zbitkę słów. Wyobraź sobie scenę: „Gotował zupę. Tymczasem kot wskoczył na stół”. Dzieląc wyrazy (tym czasem), sugerujesz, że kot działał podczas gotowania, a nie w przeciwstawieniu do niego. To różnica między logiczną sekwencją a absurdalnym nieporozumieniem!

Dlaczego nawet Polacy mylą się w tym prostym słowie?

Winowajcą jest iluzja językowa. Gdy mówimy tymczasem, wymawiamy je jak trzy sylaby: tym-cza-sem. To sprawia, że mózg automatycznie próbuje rozdzielić dźwięki na osobne wyrazy. Do tego dochodzą fałszywi sobowtórzy: „w tym czasie”, „tym razem”. Ktoś może błędnie uznać, że skoro mówimy „tym momencie”, to analogicznie powinno być tym czasem. To pułapka logicznej analogii – język rządzi się własnymi, nieprzewidywalnymi prawami.

Jak „tymczasem” zmieniało znaczenie przez wieki?

W XVI-wiecznych tekstach religijnych spotykamy formę „tym czasem” jako dosłowne określenie czasu: „Czcij Pana tym czasem, który ci darował”. Dopiero w romantyzmie słowo scementowało się w jedną całość, nabierając współczesnego znaczenia kontrastu. Ciekawostka: W „Panu Tadeuszu” Mickiewicz używa tymczasem aż 27 razy – zawsze łącznie. Gdyby rozdzielił je w manuskrypcie, epopeja straciłaby rytm niczym wiersz bez rymów.

Co łączy „tymczasem” z filmem „Matrix”?

Oba korzystają z efektu freeze-frame! Gdy Neo unika kul w zwolnionym tempie, narrator mógłby komentować: „Neo wykonał unik. Tymczasem Agent Smith przeładowywał broń”. Rozdzielenie wyrazów (tym czasem) brzmiałoby jak zwykła informacja temporalna, nie zaś jako pokaz jednoczesności akcji. To dowód, że nawet w popkulturze ortografia wpływa na odbiór dynamiki scen!

Zabawne konsekwencje błędu – kiedy „tym czasem” psuje żarty?

Wyobraź sobie dialog komediowy: „Dlaczego nosorożec nie gra w szachy? Bo zawsze zbija wieżą. Tymczasem w ping-ponga…”. Jeśli zastąpimy to tym czasem, puenta straci sens – słuchacz będzie szukał związku z czasem, a nie z kontrastem sytuacji. Albo inny przykład: mem internetowy z pieskiem mówiącym „Właśnie demoluję kanapę. Tymczasem mój człowiek sądzi, że pracuję nad doktoratem”. Błąd ortograficzny zniszczyłby dwupoziomową ironię tego przekazu.

Czy istnieją wyjątki, gdy pisze się „tym czasem”?

Tak, ale tylko w bardzo specyficznym kontekście – gdy dosłownie opisujemy określony czas za pomocą zaimka „ten” w narzędniku. Na przykład w zdaniu: „Zastąpiliśmy stary system tym czasem pomiaru” (gdzie „czasem” to forma od „czas” w narzędniku). To sytuacja tak rzadka, że językoznawcy porównują ją do spotkania jednorożca – teoretycznie możliwa, praktycznie niemal nieistniejąca w codziennej komunikacji.

Jak mistrzowie pióra wykorzystują „tymczasem”?

Stanisław Lem w „Solaris” używa tymczasem jak noża chirurgicznego – do precyzyjnego cięcia między scenami naukowych dysput a surrealizmem planety. Gdyby rozdzielił wyrazy, utraciłby napięcie między rozumem a niewytłumaczalnym. Z kolei Olga Tokarczuk w „Księgach Jakubowych” gra tym słowem jak batutą – dyryguje nim równoległymi wątkami historycznymi. To dowód, że nawet pozornie zwykły spójnik może być narzędziem artystycznej ekspresji.

Czy w slangu młodzieżowym „tymczasem” ma swoje alter ego?

W memach i tweetach często spotkasz konstrukcję: „Ja: śpię spokojnie o 3 w nocy. Tymczasem mój mózg:” + absurdalny obrazek. Młodzi użytkownicy celowo hiperbolizują użycie tymczasem, tworząc komiczny kontrast. Gdyby pisali tym czasem, mem straciłby rytm i stał się nieczytelny. To współczesny dowód, że poprawna ortografia może być… cool!

Krótka historia jednego słowa – od średniowiecza do smartfona

W XV-wiecznych rotach sądowych zapisywano „thim czassem” – wówczas jeszcze jako dwa wyrazy oznaczające „w tym czasie”. Przełom nastąpił w epoce oświecenia, gdy pisarze zaczęli łączyć wyrazy dla podkreślenia związku logicznego. W „Mikołaja Doświadczyńskiego przypadkach” Krasicki używa już tymczasem w funkcji podobnej do dzisiejszej. Ciekawostka: W pierwszym wydaniu „Lalki” Prusa (1887) drukarz popełnił błąd, dzieląc słowo – wszystkie egzemplarze z tej partii wycofano, czyniąc je dziś białymi krukami dla kolekcjonerów.