wiewiórka czy wiewiurka

Dlaczego wiewiórka gubi orzechy, ale nie zgubi litery „ó”?

Gdyby zwierzęta urządzały konkurs ortograficzny, wiewiórka zdeklasowałaby rywali – jej nazwa to prawdziwy ortograficzny triathlon. Poprawna forma to wyłącznie wersja z „ó”, podczas gdy wiewiurka to błąd wynikający z pułapki fonetycznej. Choć w wymowie „ó” i „u” brzmią identycznie, historia tego słowa sięga czasów, gdy te głoski różniły się jak ogon rudzielca od kitki lisa.

Skąd się wzięło „ó” w słowie przypominającym puszystą kulkę?

Klucz tkwi w prasłowiańskim rdzeniu *věverъ. Przez proces tzw. przegłosu polskiego (zmiany samogłosek w trudnych warunkach) powstało „wiewiora”, a następnie zdrobnienie „wiewiórka”. Litera „ó” to ślad po historycznej wymowie, która – niczym zapas orzechów na zimę – przetrwała w pisowni mimo upływu wieków.

„Wiewiurka” – dlaczego ten błąd wciąż się powtarza?

Winowajcą jest nasz mózg, który lubi skróty. Słysząc [vʲɛˈvʲurka], automatycznie szuka analogii do wyrazów typu „piórko” → „piurko” w gwarach czy „natura” → „naturka”. To błędne koło przypomina sytuację, gdy zwierzak chowa orzeszek w doniczce, a potem nie może go znaleźć – myląca podobieństwo dźwięków prowadzi na manowce.

Jak poprawna forma wygląda w akcji?

Oto trzy nietypowe konteksty, które zapadną w pamięć:

• „Wiewiórka Szarusia – jedyna bohaterka komiksu, która potrafiła rozłupać ortograficzny orzech zębami” (parodia powieści przyrodniczych)

• „Na ekranie migał napis: <> – redaktor najwyraźniej pisał tekst, patrząc w słownik przez dziurkę od klucza” (przykład medialnej wpadki)

• „W internetowym memie rudzielec trzymał transparent: <>”

Kulturowe śla