wnuk czy wnók

Dlaczego dziadek zawsze pisze „wnuk” poprawnie, a ty masz wątpliwości?

W języku polskim istnieje tylko jedna właściwa forma: wnuk. Błąd wnók to współczesny potworek językowy, który powstał z połączenia złej analogii i niedosłuchu. Wyobraź sobie sytuację: babcia dyktuje SMS-a „przyjedźcie z wnukami”, ale autokorekta uparcie zmienia jej słowa w „z wnókami”. Nagle zamiast zaproszenia na rodzinny obiad, otrzymujesz zagadkową propozycję zbierania ziół!

Czy „wnók” mógłby być kiedyś poprawny?

W żadnym okresie historycznym! Śledząc korzenie wyrazu, odnajdujemy prasłowiańskie *vъnukъ, które w polszczyźnie rozwijało się bez śladu nosówki. Dla kontrastu – forma wnók pojawia się czasem w gwarach podhalańskich, ale tylko jako… określenie młodej jodły! W serialu Ranczo jeden z bohaterów żartował: „Jak cię nazwać? Wnók, bo wyrośniesz na piękną choinę”, nieświadomie parodiując częsty błąd językowy.

Jak odróżnić wnuka od siennika?

Klucz tkwi w skojarzeniach fizycznych. Wnuk to żywa osoba – ciepła, miękkie u w środku. Wnók brzmi jak narzędzie rolnicze (por. widłók, cepok) albo element drewnianej konstrukcji. W kultowej powieści Chłopi Reymonta znajdziemy zdanie: „Aż się stary barny wnók zatrząsł, kie ją ujrzał” – tu celowy archaizm podkreślający ludową wymowę, nie zaś poprawną formę.

Co łączy Mieszka I z ortografią?

Pierwszy historyczny władca Polski miał wnuka zwanego Bezprymem. Gdyby kronikarze pisali wnók, współcześni historycy szukaliby… narzędzia tortur! W Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie widnieje napis: „Wnuk Mieszka I – zapomniany następca tronu”. Litera u w środku stała się tu nieoczekiwanie symbolem dynastycznej ciągłości.

Czy można pomylić wnuka z ptakiem?

W jednym z odcinków Rodziny Zastępczej padło zdanie: „Mój wnók dziobie ziarno na podwórku”, co wywołało lawinę śmiechu. Aktor celowo użył błędnej formy, by podkreślić komizm sytuacji. Tymczasem prawdziwe wnuki bardziej przypominają wróble w karmniku – hałaśliwe, ruchliwe i ciągle głodne. A jeśli już szukać zwierzęcych analogii, poprawny zapis kojarzy się z miękkim futerkiem (u jak pluszowy miś), podczas gdy wnók – ze sztywną szczeciną.

Jak wielki pożar pomaga zapamiętać ortografię?

W 1637 roku w kronice gdańskiej odnotowano: „Wnuk cechmistrza ugasił płomienie własną sukmaną”. Gdyby pisarz użył formy wnók, późniejsi badacze domniemywaliby, że chodziło o narzędzie gaśnicze. Współcześnie tę historię wykorzystuje się w memach: obrazek z chłopcem w dymie podpisany „prawdziwy wnuk, nie jakiś tam wnók” krąży po grupach językowych.

Czy istnieje związek między wnukiem a… winem?

W gwarze śląskiej występuje wyrażenie „wnukowy moszcz” oznaczające młodzikowate wino. Gdyby zapisać je przez ó, nabrałoby zupełnie nowego znaczenia – może trunkowego? W rzeczywistości poprawna pisownia łączy się tu z tradycją przekazywania receptur z dziada na wnuka. W jednej z restauracji w Opolu wisiał kiedyś żartobliwy napis: „Nasze wino dobre jak wnuk – bez kreski i bez zadęcia”.

Dlaczego poeta powinien unikać „wnóka”?

W wierszu Ballady i romanse Mickiewicza pojawia się postać „wnuka bladego”. Gdyby romantycy używali formy wnók, rymowałoby się to z „płók” lub „wziók”, całkowicie burząc nastrój utworu. Współczesny raper Taco Hemingway w utworze Nostalgia rymuje: „Babcia pyta, gdzie jej wnuk / Ja w fast foodzie jem bez sztuk” – doskonały przykład naturalnego użycia poprawnej formy w miejskim slangu.