wymyśleć czy wymyślić

Czy można „wymyśleć” nowy wynalazek? Sprawdzamy, dlaczego język polski nie daje nam wyboru

Gdyby istniał konkurs na najbardziej podstępny duet czasowników, wymyślić i wymyśleć z pewnością stanęłyby na podium. Poprawna forma ma w sobie coś z magii – łączy twórczy proces z precyzją językową, podczas gdy jej sobowtór przypomina lingwistyczną pułapkę zastawioną na nieświadomych użytkowników polszczyzny.

Dlaczego „wymyśleć” brzmi tak naturalnie, skoro jest błędne?

Odpowiedź kryje się w mechanizmach językowego oszustwa. Nasz mózg, słysząc wymyśleć, automatycznie przywołuje podobne konstrukcje: wymieść, wymyć, wywieść. To klasyczny przykład fałszywej analogii – choć te czasowniki opisują czynności fizyczne, próbujemy je mechanicznie przenieść na sferę intelektualną. Tymczasem wymyślić pochodzi wprost od myśleć, zachowując charakterystyczne -yś w rdzeniu.

Jak literatura wykorzystuje moc poprawnej formy?

Stanisław Lem w „Cyberiadzie” mistrzowsko bawi się słowem wymyślić, gdy opisuje maszynę do tworzenia wszystkiego na literę N: „Trurl postanowił wymyślić najniezwyklejszy z możliwych wynalazków”. Gdyby użył formy z -e-, cała filozoficzna głębia utworu straciłaby swoją intelektualną ostrość.

Czy filmowe dialogi pomagają utrwalać błąd?

W kultowej komedii „Alternatywy 4” pada zdanie: „Żeby wymyślić taki system ogrzewania, trzeba być geniuszem albo wariatem!”. Gdyby bohaterowie mówili wymyśleć, komizm sytuacji straciłby swoją językową precyzję. To dowód, że nawet w absurdalnych kontekstach poprawna forma nadaje wypowiedzi charakteru.

Jak historyczne przemiany języka wpływają na współczesne wątpliwości?

W XVI-wiecznych tekstach spotykamy formę wymyślić w znaczeniu „oczyścić z myśli” – zupełnie inne niż współczesne! Dopiero w romantyzmie słowo nabrało twórczego charakteru. Gdyby nie te przemiany, może dziś dyskutowalibyśmy, czy wymyśleć znaczy