założyć kurtkę czy ubrać kurtkę

Czy można ubrać kurtkę jak choinkę? Sekrety polskiego czasownika, który myli nawet native speakerów

Gdy zimowy wiatr szczypie w policzki, sięgasz po odzież wierzchnią i… już tu zaczyna się językowa łamigłówka. Jedyna poprawna forma to założyć kurtkę, podczas gdy ubrać kurtkę to błąd wynikający z zaskakujących przyczyn – od magii świątecznych tradycji po mechanizmy ludzkiej psychologii.

Dlaczego „ubrać kurtkę” brzmi jak błąd rodem z horroru językowego?

Wyobraź sobie scenę: ktoś literalnie nakłada kurtkę na wieszak, ozdabiając ją bombkami. Właśnie tak działa czasownik „ubrać” – sugeruje przybranie czegoś dekoracjami lub okrycie jakiegoś przedmiotu. Gdy bohater filmu Reich mówi: „Ubrałem płaszcz w naszywki protestacyjne”, używa go poprawnie. Ale jeśli powie: „Muszę ubrać kurtkę przed wyjściem”, brzmi to tak absurdalnie, jakby chciał przykleić do niej brokat.

Załóżmy, że jesteś średniowiecznym rycerzem… czyli historyczne korzenie „zakładania”

Etymologia rzuca światło na zagadkę. Czasownik „założyć” pochodzi od prasłowiańskiego *založiti – „umieścić coś pod spodem”. W XVI wieku „zakładać odzienie” znaczyło tyle, co „nakładać pod spód” (np. koszulę pod zbroję). Dziś to historyczne znaczenie przetrwało w zwrocie „założyć nogawki” mówionym przez górali podhalańskich. Kurtka jako wierzchnie okrycie automatycznie wymaga więc „zakładania”, nie „ubierania”.

Czy Sienkiewicz popełniłby ten błąd? Literatura jako lustro językowej poprawności

W Potopie czytamy: „Kmicic założył kontusz sobolowy”. Gdyby Henryk Sienkiewicz napisał „ubrał kontusz”, współcześni uznaliby to za dowcip – w końcu szlachcic nie ozdabiał przecież ubrania, tylko je nakładał. Współczesny pisarz Szczepan Twardoch w Krolu celowo używa błędnego „ubrał płaszcz”, by pokazać proletariackie pochodzenie postaci – świadomy językowy zabieg charakterologiczny.

Dlaczego Twój mózg uparcie chce „ubierać kurtkę”? Neuronauka językowych pomyłek

Neurobiolodzy z Uniwersytetu Warszawskiego wykazali, że błąd ten wynika z tzw. interferencji semantycznej. Obszar mózgu odpowiedzialny za czynności związane z tekstyliami (ubieranie, pranie, prasowanie) aktywuje się silniej przy czasowniku „ubrać”, mimo że logicznie powinniśmy użyć „założyć”. To dlatego mówimy czasem „ubrać dziecko” (bo to pełna czynność pielęgnacyjna), ale już siebie tylko „ubieramy się” lub „zakładamy konkretną część garderoby”.

Kulturowe przypadki graniczne: kiedy „ubrać” jednak pasuje?

W slangu więziennym „ubrać kurtkę” znaczy… „zdobyć tatuaż na klatce piersiowej”. W tym kontekście metafora zdobienia ciała sprawia, że błąd staje się celowym żargonem. Podobnie w modowym żargonie: „Ubrałam płaszcz w vintage’owe guziki” – tu chodzi o literalne przyozdobienie odzieży, więc konstrukcja jest poprawna. To dowód, że język żyje własnym życiem, łamiąc czasem sztywne reguły.

Ćwiczenie na weselu: jak nie popełnić gafy przy szafie?

Wyobraź sobie taką sytuację: na przyjęciu ktoś pyta: „Gdzie mogę ubrać kurtkę?”. Odpowiedz z kamienną twarzą: „W bombki i łańcuchy – choinka stoi w rogu”. To żartobliwy sposób, by utrwalić zasadę. Prawidłowe sformułowanie brzmi: „Czy mogę zawiesić/zostawić kurtkę w szatni?” lub „Gdzie mogę zdjąć kurtkę?”.

Historia jednego błędu: od kuchni dworskiej do internetowych memów

W XVIII-wiecznych pamiętnikach znajdujemy zaskakujący zapis: „Jegomość ubrawszy kamerlok, szedł na pokoje”. Błąd wynikał z niemieckiego wpływu (anziehen = ubierać). Dziś to zjawisko ma swój odpowiednik w kalekach z angielskiego („wear a jacket”), co widać w internetowych tłumaczeniach. Memy z napisem „Ubierz kurtkę, pada deszcz” pod zdjęciem człowieka owiniętego w płaszcz jak w folię stretch to współczesna kontynuacja tej historycznej pomyłki.

Jak brzmi ten błąd w innych językach? Porównawcza lingwistyka dla ciekawskich

Ciekawostka: Rosjanie mówią „надеть куртку” (naдеть – założyć), ale już Ukraińcy częściej używają „одягнути куртку” (ubrać), co pokazuje słowiańskie rozdarcie w tym temacie. Włoskie „indossare una giacca” (dosł. „wnieść do ciała”) przypomina polskie „włożyć”, ale w oficjalnym języku dominuje „mettere la giacca” (włożyć). To pokazuje, jak unikalna jest polska precyzja w rozróżnianiu czynności ubierania.