Motyw diabła – Motyw literacki

"; ntycznego, między innymi ze względu na połączenie w jednym dziele problematyki polityczno-historycznej z metafizyczną. Charakterystycznymi cechami tego dramatu są jego: nieciągłość, fragmentaryczność oraz otwarta, swobodna kompozycja. Żaden z wielu wątków fabularnych nie został ukończony, losy bohaterów są niedopowiedziane (wyjątkiem jest Doktor, który ginie przez uderzenie pioruna). Do całego cyklu nawiązuje scena IX, która jest tytułowym obrzędem „Dziadów”. Plan historyczny dramatu dzieli się na dwie części: jawną (jest to oficjalny wymiar rzeczywistości) i ukrytą (są to spiski, walka narodowowyzwoleńcza i martyrologia (jest to cierpienie, męczeństwo pewnej grupy społecznej lub narodu)). W części jawnej poeta staje się krytycznym obserwatorem oraz bezlitosnym analitykiem zaprezentowanej w dramacie zbiorowości. Zbiorowość ta dzieli się na „prawą” i „lewą” stronę. W części ukrytej poeta zawarł swoją drezdeńską koncepcję martyrologicznej historii Polski. Kolejną charakterystyczną cechą dla „Dziadów cz.III” jest mesjanizm, który polega na eksploatowaniu paraleli pomiędzy cierpieniem Jezusa a ofiarą Polaków, którzy są pozbawieni własnej państwowości i są prześladowani. Według Mickiewicz ofiara ta ma mieć charakter uniwersalny, ponieważ stanowi powtórzenie odkupienia Chrystusa. W utworze postacią, która wyraża taką postawę jest Ks. Piotr, który posiada zdolność przewidywania przyszłości. Jego przepowiednie są o charakterze optymistycznym, ale ich treść jest nieprecyzyjna. Przeciwieństwem ks. Piotra jest Konrad, który cechuje się indywidualizmem, świadomość własnej wyjątkowości i duma urastająca do pychy. Źródło takiej postawy bohatera wynika z tego, że tkwi on w przekonaniu, że jest wielkim poetą, dzięki czemu dysponuje on wyjątkową mocą. W Wielkiej improwizacji podnosi bunt przeciwko Bogu, żądając od Niego władzy nad światem. W ten sposób oskarża Boga o całe zło, żąda od Stwórcy całkowitej kontroli nad ludźmi. Konrad nie zostaje jednak wyraźnie potępiony w utworze. W skład dramatu wchodzi obszerny epicki Ustęp, w którym autor opisuje państwo cesarskie, jako machinę bezmyślnego ucisku. Jednocześnie dostrzega w społeczeństwie rosyjskim zjawiska mogące w przyszłości obalić despotyzm. Dlatego właśnie ustęp zamyka hołd złożony rosyjskim dekabrystom w wierszu lirycznym „Do przyjaciół Moskali”.