Motyw naprawy państwa – Motyw literacki

Motyw naprawy państwa

Troska o losy państwa towarzyszyła pisarzom wszystkich epok literackich. Od najdawniejszych czasów starano się zwracać uwagę na to, w jaki sposób można poprawić sytuacje kraju, co ulepszyć. Pisarze społecznicy nawoływali do przeprowadzenia reform, wprowadzania zmian. Pisarzem, któremu nieobcy był los państwa, był S. Konarski. Wybitny publicysta krytykuje także anarchię, zrywanie sejmów i opowiada jak do tego doszło: „Jak mi się widzi, że pierwszego niedojścia sejmu przykładu nie widać nad r. 1536. Skazili go malkontenci na króla Zygmunta I, których fakcja rokoszem się skończyła, Rzeczypospolitej bardzo szkodliwym. Gdy pode Lwowem rycerski stan, który król przeciw Multankom i Wołoszy prowadził, odstąpił króla swego i wszyscy się nagle rozjechali do domów, a Wołoska tymczasem dobrze u nas gościła”. Atakom przeciw możnowładcom towarzyszy troska o państwo. Pisarz ubolewa nad niedołęstwem sejmu oraz porusza także sprawę zależności Polski od sąsiednich mocarstw. Uważa, że wolność jest naturalnym stanem człowieka i państw i protestuje przeciw prawu z 1717 roku. uważa, że obca opieka nad Polska może prowadzić do pobawienia kraju wolności.
Troska o losy państwa przenika również „Listy poufne” ogłoszone w czasie bezkrólewia w 1733 – rok po śmierci Augusta II. Konarski kładzie tu szczególny nacisk na sprawę suwerenności państwa. Po raz kolejny wyraża obawę, że Polska mogłaby trafić pod opiekę obcych pastw. „W <> znajdują się znamienne wypowiedzi na temat pokojowej polityki Polski. Wyraźnie potępiają obce wojny zaborcze i głoszą pochwałę powszechnego pokoju i wolności kraju. Konarski uważa, że opieka innych państw mogłaby zaszkodzić ojczyźnie. Uważa, że cudzoziemcy, którzy obiecują opiekę, nigdy nie zadbają należycie o losy Polaków: „Ta troska obcych o nasze sprawy jest w ogóle zbyteczna: sprawy nasze będą postępować bez niej daleko łatwiej, prędzej i bezpieczniej. Ta tak groźna i pyszna troska o nasze sprawy jest wysoce niesprawiedliwa, nie mając za sobą żadnego prawa i żadnego uzasadnionego precedensu. Czyż przeto nie jest słusznym stwierdzić uroczyście, że jest w ogóle nadzwyczaj uciążliwa i nie do zniesienia dla wolnych narodów i że dąży do okrycia polskiego imienia hańbą i niesławą. Przecie obcy traktują o wewnętrznej gospodarce Rzeczypospolitej, czynią się ojcami, najwyższymi arbitrami i dyktatorami na obcym gruncie, zmuszają nas do posłuszeństwa groźbami i zbrojnym terrorem, rozkazują nam, zabraniają, zezwalają i nie zezwalają na to, co Polakom wolno czynić, a czego im nie wolno”. Zarówno „Rozmowa…” jak i „Listy…” stanowią punkt wyjścia do przyszłej politycznej działalności politycznej Konarskiego. „Oba te utwory musiały znaleźć żywszy oddźwięk w społeczeństwie dzięki właściwościom stylu Konarskiego […] Już w tych utworach wykazał Konarski zdolność przeprowadzania raz postawionej tezy z dużą konsekwencją, która niweczy stanowisko przeciwnika. Jest coś sokratycznego w sposobie prowadzenia przez niego dyskusji […] Dialektykowi idzie z pomocą impet natarcia, czerpiący siłę z uczuci człowieka, który się czuje skrzywdzony. Oburzenie w obu tych utworach występuje na przemian z ironią. Styl Konarskiego stanowi szczęśliwe połączenie chłodnego rozumowania dialektyka i żywo reagującego uczuciowca”.
Konarski zwracał również uwagę na kształcenie człowieka uczciwego, będącego dobrym obywatelem. W „Mowie o kształtowaniu człowieka uczciwego i dobrego obywatela” zawarł owoc swoich długoletnich przemyśleń. Zwraca uwagę, iż należy kształcić i wychowywać ludzi prawych i szlachetnych, dobrych obywateli wiernych królowi, pożytecznych dla państwa i społeczeństwa. „Mowa stanowi szereg <> wypowiadanych prze