Motyw odpowiedzialności – Motyw literacki

Odpowiedzialność jest definiowana przez Słownik Języka Polskiego PWN jako moralny lub prawy obowiązek odpowiadania za czyny swoje lub kogoś oraz przejęcie na siebie obowiązku dbania o kogoś lub samego siebie. Jest to motyw znany i często wykorzystywany w literaturze i sztuce w różnych kontekstach, które zostaną przedstawione w dalszej części.
Odpowiedzialność za czyny została opisana już na początku Biblii. Bóg przez pierwsze pięć dni tworzył świat, który był dobry. W szóstym dniu zaś stworzył człowieka, który był bardzo dobry. Umieścił go w rajskim ogrodzie, gdzie miał wszystko, czego tylko zapragnął z jednym wyjątkiem- owocem z drzewa stojącego w centralnej jego części. Ewa zaś, skuszona przez węża- szatana, nie podołała temu zadaniu i zerwała zakazany owoc, częstując nic również Adama. Rozgniewany, ale i zasmucony tym faktem Bóg w konsekwencji wygnał ich z Raju. Pierwsi ludzie musieli ponieść konsekwencje za swoje nieposłuszeństwo. Musieli zatem odpowiedzieć za swój uczynek.
Kolejnym przykładem odpowiedzialności za swój uczynek jest mitologiczna postać Prometeusza. W odpowiedzi na brak zgody Zeusa na podarowanie ludziom ognia, Prometeusz podstępem wykradł go z Olimpu i zaniósł mieszkańcom ziemi. Nie spodobało się to władcy Olimpu i za nieposłuszeństwo i złamanie jego słowa skazał Prometeusza na wieczne cierpienie. Kazał przykuć go do skały na pożywkę sępów- wyjadają one każdego dnia wątrobę bohatera, która codziennie odrasta. Takim oto sposobem Prometeusz za swój dobry uczynek dla ludzkości, ale nieposłuszeństwo wobec Zeusa musiał odpowiedzieć dosłownie sobą- swoim ciałem.
Odpowiedzialność za czyny jest również przedstawiona przez Fiodora Dostojewskiego w książce „Zbrodnia i kara”. Młody student Raskolnikow z, dla niego, szlachetnych pobudek zamierza zabić starą lichwiarkę, która będąc niekiedy ostatnią nadzieją zastawiających u niej ludzi odkupuje od nich cenne przedmioty za bezcen. Rodion zamierza po dokonaniu zbrodni oddać tym ludziom pieniądze. Ze stoickim spokojem planuje morderstwo i wykonuje je z zimną krwią z przekonaniem, iż jeżeli temu czynowi przyświeca dobry cel to jest usprawiedliwiony. Niestety niespodziewanie do domu lichwiarki wróciła jej siostra Lizawieta. Raskolnikow wytrącony z równowagi, widząc, że jego plan ma skazę i światka w postaci kobiety, ją też zabija pod wpływem chwili i paniki. Nie przewidział, że po tym nieprzewidzianym morderstwie niewinnej kobiety będzie miał ogromne wyrzuty sumienia. Nie potrafił sobie z nimi poradzić i zauważył wtedy jak wątpliwie moralny był jego czyn. Wraz za namową Soni postanowił ponieść odpowiedzialność za popełnioną zbrodnię i przyznać się do niej oddając się