Motyw poświęcenia, ofiary – Motyw literacki

Czym jest motyw poświęcenia i ofiary w literaturze?
Motyw poświęcenia i ofiary to archetypiczny topos obecny we wszystkich kulturach i epokach, stanowiący klucz do zrozumienia ludzkiej kondycji. Definiuje się go jako „świadome złożenie wartości (życia, szczęścia, dóbr) na ołtarzu wyższej idei” (K. Kłosińska, „Słownik motywów literackich”). W przeciwieństwie do zwykłej straty, ofiara zawsze niesie w sobie intencjonalność i nadzieję na transcendencję. Jak zauważa filozof René Girard:
„Każda kultura buduje się na fundamencie ofiary zastępczej”
Gdy Romeo wypija truciznę na grobie Julii, gdy Prometeusz cierpi przykuty do skał Kaukazu, gdy Janusz Korczak wchodzi do wagonu śmierci z dziećmi z Domu Sierot – te literackie obrazy poruszają nas głębiej niż teorie etyczne. Motyw poświęcenia działa jak soczewka skupiająca najważniejsze pytania: Czym jest heroizm? Gdzie przebiega granica między poświęceniem a szaleństwem? Dlaczego ofiara jednych staje się zbawieniem innych?
Jak motyw poświęcenia ewoluował przez epoki literackie?
Jak antyk rozumiał ideę ofiary?
W starożytności poświęcenie miało charakter rytualno-sakralny. W „Iliadzie” Hektora prowadzi na śmierć timé (cześć) i aidós (poczucie wstydu). Sofokles w „Królu Edypie” ukazuje ofiarę tytułowego bohatera jako akt oczyszczenia społecznego – samookaleczenie i wygnanie stają się lekarstwem na zarazę w Tebach.
Dlaczego średniowiecze gloryfikowało męczeństwo?
Średniowiecze stworzyło model imitatio Christi. W „Kwiatkach św. Franciszka” czytamy:
„Błogosławieni, którzy cierpią prześladowanie dla sprawiedliwości, albowiem do nich należy królestwo niebieskie”
. „Pieśń o Rolandzie” kreuje etos rycerza-męczennika, którego śmierć przywołuje pomoc Bożą (motyw dłoni Boga zbierającej duszę Rolanda).
Jak renesans przekształcił ideę ofiary?
W renesansie Jan Kochanowski w „Odprawie posłów greckich” ukazuje ofiarę trojańską jako konsekwencję ludzkiej pychy. Postać Antenora mówi:
„Lepiej zginąć, niżeli żyć w takiej sromocie”
, łącząc honor z odpowiedzialnością społeczną. To przejście od ofiary religijnej do etycznej.
Czy oświecenie odrzuciło motyw poświęcenia?
Wbrew pozorom oświecenie rozwija motyw w kontekście rozumu. W „Kandydzie” Woltera tytułowy bohater poświęca swój optymizm dla prawdy, a w „Mikołaja Doświadczyńskiego przypadkach” Krasickiego widzimy ofiarę z wygód cywilizacji dla moralnego odrodzenia.
Jak romantyzm zmitologizował poświęcenie?
Romantyzm stworzył kult ofiary narodowej. W „Kordianie” Słowackiego spisek koronacyjny to rytuał przejścia:
„Znasz-li kraj, gdzie się polską krew przelewa? […] Tam mój ojciec, tam matka, tam brat mój zginął!”
. Mesjanizm Mickiewicza w „Dziadach” III czyni z Polski Chrystusa narodów, łącząc cierpienie z odkupieniem.
W jaki sposób pozytywizm zracjonalizował ofiarę?
Pozytywizm przeniósł akcent na poświęcenie codzienne. Doktor Judym z „Ludzi bezdomnych” Żeromskiego wybiera samotność dla służby ubogim, a Stanisława Bozowska z „Siłaczki” umiera na prowincji, realizując ideę pracy u podstaw. To ofiara bez patosu, ale konsekwentna.
Najważniejsze realizacje motywu w literaturze
Biblia – archetyp ofiary doskonałej
- Kontekst: Teologia chrześcijańska
- Realizacja: Ofiara Chrystusa na krzyżu (Ewangelie) i Abrahama (Księga Rodzaju)
- Symbolika: Baranek paschalny jako figura zbawienia
Dżuma Alberta Camusa – poświęcenie w absurdzie
- Kontekst: Egzystencjalizm powojenny
- Realizacja: Doktor Rieux walczący z epidemią mimo bezsensu
- Nowatorstwo: Heroizm bez nadziei na nagrodę
Kamienie na szaniec Aleksandra Kamińskiego – mit młodzieńczego heroizmu
- Kontekst: II wojna światowa
- Realizacja: Śmierć Alka i Rudego w akcjach dywersyjnych
- Funkcja: Kreacja wzorca pokolenia Kolumbów
Symbolika i język poświęcenia
Literatura wykorzystuje bogatą symbolikę ofiarną:
- Ogień – przemiana przez cierpienie (Prometeusz, Heraklit)
- Woda – oczyszczenie (chrzest męczeński w „Quo vadis”)
- Motyl – metafora duszy opuszczającej ciało (poezja barokowa)
W „Nad Niemnem” Orzeszkowej
W tej chwili widzisz tylko 50% opracowania
by czytać dalej, podaj adres e-mail!Sprawdź również:
- Motyw Iliady i Odysei – Motyw literacki
- Motyw kariery – Motyw literacki
- Motyw literatury – Motyw literacki
- Motyw literatury i jej wpływu – Motyw literacki
- Motyw kota – Motyw literacki
- Motyw kobiety – Motyw literacki
- Motyw ucznia i mistrza – Motyw literacki
- Motyw kata – Motyw literacki
- Motyw ojca – Motyw literacki
- Motyw umierania i śmierci w średniowiecznej literaturze – Motyw literacki
Dodaj komentarz jako pierwszy!