cokół czy cokuł
Cokół czy cokuł? Wesół czy wesuł? A może absolutnie nie wesół?
Można by się długo zastanawiać, jak napisać dane wyrazy, i ulec radosnemu słowotwórstwu, gdyby nie ustalone już reguły pisowni. Najpierw przyjrzyjmy się zasadom, dotyczącym litery „u”.
Pojawia się ona głównie w wielu przyrostkach, nadając całości wyrażenia znaczenie zdrabniające – od „serduszko, matuchna, dziadunio, babunia” i tak dalej. Wyjątkiem jest końcówka „us” – przykładem mogą być określenia „łasuch” czy „lizus”. Oprócz tego uwzględnia się „u” także wtedy, gdy używamy czasowników w czasie teraźniejszym – na przykład „maluję”, „rysuję”, „tynkuję”.
Ponadto „u” stosujemy wszędzie tam, gdzie nie uzasadnia się pisowni „ó”. Przyjrzyjmy się także zasadom, jakie dotyczą „ó”.
Przyjmuje się, że „ó” stosujemy, jeśli wymienia się ono na „o” lub „e”. Na przykład „twaróg – twarożek”, „ogród – ogrodowy”, „głód – głodowy”. Nieco bardziej podstępne są czasowniki, mówiące o jednokrotnej czynności.
Kiedy chcemy opisać działania, dokonywane jednorazowo, zwykle stosujemy „ó” – „mówimy”, „wrócimy”, „skrócimy”. Tylko dlaczego? Wynika to z tego względu, że „ó” wymienia się także na „a”, jeśli jest w rdzeniu stosowanego czasownika i chcemy przekształcić czynność jednokrotną w działanie podejmowane wiele razy. Wówczas stosuje się takie formy, jak „mówimy – mawiamy”, „wrócimy – wracamy”, „skrócimy – skracamy”.
Również końcówki „ów” zawierają tak poszukiwane przez nas „ó” – stanowi on także dopełniacz. „Panów, snów, nastolatków”. „Ó” występuje również w przyrostkach, mających formy „ów”, „ówna”, „ówka” – na przykład podczas odmieniania nazw, nazwisk lub miejsc. Przykładem mogą być „Lisówna, podkówka, żarówka”. Zdarza się także, że „ó” rozpoczyna wyraz – zazwyczaj są to formy „ówcześnie”, „ówdzie”, „ów” i tak dalej. Są to jednak nieliczne przypadki.
Ale zaraz! Dlaczego w takim razie wyrazy rodzaju „skuwka” czy „wsuwka” nie zaliczają się do tej reguły, mimo że powyżej były omawiane przykłady, sugerujące, że należy użyć „ów”? A z tego względu, że „u” leży w rdzeniu danego wyrazu! „Okuć”, „skuć”, „skuwka”, „wykuć”, „zasuwać” – wszystkie te przykłady pochodzą od rdzenia słowa „kuć”. Podobnie jest w innych przypadkach, np. „zasuwać”, „wysuwać”, i tak dalej.
Skoro zasadę wyjątków związanych z rdzeniem już wyjaśniliśmy, warto pochylić się nad wyrazami, w których nie dochodzi do wymiany „ó” na „o” lub „e”. Niemniej jednak pisownia taka jest uzasadniona z punktu widzenia historii – na przykład „źródło”.
Niekiedy „ó” bywa także na końcu wyrazu, jeśli mówimy o nazwiskach obcojęzycznych, np. „Csató”, „Barbó” etc. Nie są to jednak zbyt często spotykane przypadki.
Co istotne, nie odpowiedzieliśmy sobie jeszcze na postawione w tekście pytanie. To jak to jest z tym cokołem?
Widzimy właśnie, że w przypadku tego słowa „ó” jest wymienne – wystarczy tylko, że odmienimy to słowo, wiedząc że „ó” pisze się wtedy, gdy możemy zamienić je na „o”, „a”, „e”. Mamy zatem odmianę –„cokół, cokołem, cokołu, cokołowi”.
„Tam przy schodach stoi cokół, przy cokole siedzi sokół”
„Rzymianie przekształcili cokół z elementu początkowo konstrukcyjnego w dekoracyjny”
„O północy udaj się do posiadłości księcia. Tam w ogrodzie stoi kilka cokołów, które tworzą krąg”.
Sprawdź również:
Dodaj komentarz jako pierwszy!