Skróty i skrótowce – zasady pisowni, reguły skracania
Temat: Skróty i skrótowce – zasady pisowni i reguły skracania
Skróty i skrótowce sprawiają niemałe problemy zarówno dzieciom i młodzieży, jak i dorosłym. Często nie pamiętamy, kiedy po skrócie stawiamy kropkę, a kiedy nie, czy skrótowiec piszemy dużymi literami, czy małymi. Na te i na wiele innych pytań znajdziecie odpowiedź poniżej. Życzę miłej lektury i przyjemnej, owocnej nauki!
I) Czym jest skrót, a czym jest skrótowiec? Definicja i różnice
a) Skrót – fragmenty pełnego zapisu, które stosowane są w celu zaoszczędzenia miejsca w tekście. Zawsze odczytujemy je nie jako skróty, lecz pełny zapis wyrazu lub wyrażenia. Np. zamiast przeczytać zob. czytamy zobacz, zamiast godz. czytamy godzina. Skróty zapisujemy małą literą.
Przykłady:
• dyr. – dyrektor,
• prof. – profesor ,
• nr – numer,
• zob. – zobacz,
• mies. – miesiąc,
• t. – tom,
• r. – rok,
• im. – imienia.
b) Skrótowiec – wyraz powstały z połączenia pierwszych liter lub grup liter przynajmniej dwuwyrazowego słowa. Np. czytamy GUS, a nie: Główny Urząd Statystyczny, czytamy TOZ, a nie: Towarzystwo Opieki nad Zwierzętami. Odczytujemy zawsze skrótowiec, a nie pełną wersję pierwotnych nazw. Piszemy je wielką literą.
Przykłady:
• GUS – Główny Urząd Statystyczny,
• RdC – Radio dla Ciebie,
• TOZ – Towarzystwo Opieki nad Zwierzętami,
• GOPR – Górskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe,
• PCK – Polski Czerwony Krzyż,
• CBOS – Centrum Badania Opinii Społecznej,
• Polmos – Polski Monopol Spirytusowy,
• PZKosz – Polski Związek Koszykówki,
II) Zasady tworzenia skrótów:
1. Skracamy zazwyczaj wyrazy liczące więcej niż trzy litery. Wyjątki: np. t. – tom, r. – rok, n. – nad.
2. Wyrazy polskie skracamy tak, aby ostatnią literą w skrócie była spółgłoska. Np. godz. – godzina, zob. – zobacz. Wyjątek: ha – hektar, a – ar i inne zapożyczone słowa.
3. Do ostatniej litery skrótu, po której w pełnym zapisie słowa jest litera „i”, nie dopisuje się znaku miękkości np. piszemy mies. – miesiąc, a nie: mieś.
4. Jeśli w pełnym zapisie występuje miękka głoska na końcu wyrazu i stanowi ostatnią literę skrótu, to zachowujemy miękkość np. żeń. – żeński, a nie: żen.
5.Wszystkie skróty w środku zdania piszemy małą literą, chyba że są to skróty międzynarodowe, takie jak skróty odnoszące się do: gwiazdozbiorów (And. – Andromeda), pierwiastków chemicznych (Mg – magnez), niektórych wielkości fizycznych (np. R – rentgen).
III) Kiedy stawiamy kropkę, a kiedy nie?
1. Przy skrótach polskich jednostek monetarnych nie stawiamy kropki, np. gr – grosz, zł – złoty. W przypadku zagranicznych jednostek monetarnych kropkę stawiamy, np. dol. – dolar.
2. Po jednostkach wag i miar również kropki nie stawiamy, np. dag – dekagram.
3. Jeśli chcemy zapisać skrótem liczbę mnogą skrótów jednoliterowych, powtarzamy tę samą literkę i na końcu stawiamy kropkę, np. ss. – synowie, oo. – ojcowie. Jeśli chcemy zapisać liczbę mnogą skrótów o większej liczbie liter, to powtarzamy cały skrót i po każdym z nich piszemy kropkę np. prof. prof. – profesorowie.
4. Po skrótach składających się z pierwszej i ostatniej litery wyrazu skracanego NIE stawiamy kropki, np. dr – doktor, mgr – magister, bp – biskup, mjr – major.
IV) Skróty nazw dwu- lub wielowyrazowych
1. Kiedy drugi wyraz lub dalsze wyrazy zaczynają się na samogłoskę, stawiamy kropkę po skrócie każdego wyrazu, np. o.o. – ograniczona odpowiedzialność, m.in. – między innymi.
2. Kiedy wyrazy kolejne zaczynają się na spółgłoskę, to kropkę stawiamy tylko na koniec skrótu np. ds. – do spraw, cdn. – ciąg dalszy nastąpi.
v) Zasady pisowni skrótowców
Skrótowce możemy podzielić na:
1. skrótowce literowe – tworzymy je od pierwszych liter wyrazów skracanych. Czytamy te skrótowce jako oddzielne litery np. PCK – Polski Czerwony Krzyż (czytamy P-C-K), ONZ – Organizacja Narodów Zjednoczonych. Część z tych skrótowców jest odmienna (jak np. ONZ), a część – nieodmienna (jak np. NBP).
2. skrótowce głoskowe – tworzymy je od pierwszych liter wyrazów skracanych. Czytamy je jako jeden wyraz, np. GUS – Główny Urząd Statystyczny (czytamy jako: gus a nie G-U-S), PAN – Polska Akademia Nauk. Skrótowe głoskowe możemy odmieniać.
3. skrótowce grupowe – tworzymy je z grup głosek, które rozpoczynają wyrazy wchodzące w skład wyrażenia skracanego np. Polfa – Polska Farmacja. Początek skrótu zapisujemy wielka literą, dalszy ciąg natomiast piszemy małymi literami. Te skrótowce są odmienne.
4. skrótowce mieszane – są to połączenia powyższych typów (dwóch lub trzech). Wyróżniamy: skrótowce literowo-głoskowe np. CBOS – Centrum Badania Opinii Społeczne (czyt. ce-bos), skrótowce głoskowo-grupowe oraz skrótowce literowo grupowe, np. PZKosz – Polski Związek Koszykówki (czyt. pe-zet-kosz), PZMot – Polski Związek Motorowy.
VI) Jak odmieniać skrótowce?
• Jeśli skrótowiec, który piszemy wielkimi literami, jest odmienny, to po łączniku zapisujemy końcówkę fleksyjna małą literą np. PSL-u, PAN-ie, LETT-y.
• Jeśli skrótowce mają formę rzeczowników (np. Cepelia), odmieniamy je, nie dodając łącznika, np. Cepelię, Sabenę, Mostostalowi.
Przykłady:
1. PAN, PAN-u, PAN-ie,2. Fifa, Fifie, Fifę / FIF-a, FIF-ie, FIF-ę,3. LETTA, LETT-y, LETTA-ę, LETTE-ą,4. Mostostalu, Mostostalowi, Mostostalem, o! Mostostalu.Mam nadzieję, że wszystko wytłumaczyłam w zrozumiały i przejrzysty sposób.
Sprawdź również:
Dodaj komentarz jako pierwszy!