Charłamp – H. Sienkiewicz – Potop

"; swojego pojedynku z Wołodyjowskim. Dopiero panowie Sieliccy zdołali Litwina do tego przekonać. Pomimo tego potrafi przebaczać i o wybaczenie prosić. Choć jest uparty, nie jest dumny (a to się dość rzadko zdarza!). Wybacza Jerzemu Michałowi Wołodyjowskiemu obrazę, która była „sprawą gardłową” (i w tym znaczną rolę odegrali panowie Sieliccy). Jest wierny swoim wodzom, co widać po nieopuszczeniu, aż do śmierci, księcia Janusza Radziwiłła, choć zdążył się już wtedy zorientować, że kieruje nim nie rzecz „pro publiko bono”, lecz własne dobro.
Według mnie Charłamp jest zadziwiająco podobny do dzisiejszych ludzi – omamionych przez licznych dziennikarzy, naiwnych, niepotrafiących dopuścić do głosu tych, co mają inne zdanie o jakiejś sprawie, bądź osobie. I jak w jego przypadku nie wynika to z chęci zdrady, czy przysłużeniu się innym państwom, lecz podatności na wszelakiego rodzaju manipulację i propagandę, którą tak chętnie posługiwali się Janusz i Bogusław Radziwiłłowie. Jednakże nie jest postacią tylko negatywną. Reprezentuje całą szlachtę polską w okresie potopu szwedzkiego; naiwną, łatwowierną, dającą się manipulować stronnikom Szwedów, lecz jednocześnie chętną służeniu Ojczyźnie i budowaniu jej, o dobrych intencjach, przechodzącą na stronę polską. Nasuwa się więc pytanie: czy warto naśladować Charłampa? Nie da się na nie jednoznacznie odpowiedzieć. Z jednej strony był naiwnym, łatwo dającym sobą manipulować szlachcicem. Z drugiej był dobrym i doświadczonym żołnierzem, służącym Ojczyźnie, zdolnym do wyrzeczeń, którego jedyną winą było zaufanie nie temu wodzowi.