Stomil – S. Mrożek – Tango

Czy buntownik może stać się tyranem? Paradoksalna droga Stomila w „Tangu” Mrożka

Stomil z dramatu „Tango” Sławomira Mrożka to jedna z najważniejszych postaci współczesnego teatru absurdu. Ten pięćdziesięcioletni mężczyzna, ojciec głównego bohatera Artura, uosabia pokoleniowy konflikt wartości i paradoks buntu przeciwko własnym ideałom. W artykule odkryjemy:

• Psychologiczną anatomię postaci od rewolucjonisty do autokraty
• Sposób, w jaki kostium sceniczny staje się metaforą tożsamości
• Ukryte mechanizmy władzy w relacjach rodzinnych
• Kulturowe echo Stomila w dyskusjach o wolności i jej granicach

Kim jest Stomil? Portret buntownika w kapciach

Postać Stomila wprowadza nas w świat rodzinnego chaosu – mieszkanie pełne niepasujących mebli staje się sceną dla jego egzystencjalnych performansów. Jako głowa rodziny teoretycznie powinien utrzymywać porządek, ale:

„Ja nie uznaję żadnych konwencji! To jest właśnie mój dramat!”

Ten okrzyk z aktu pierwszego doskonale oddaje jego życiową postawę. Były nonkonformista, który swoją młodość poświęcił burzeniu mieszczańskich konwenansów, w wieku dojrzałym staje przed problemem pustki ideowej. Jego codzienność to ciągłe eksperymenty z formą pozbawione głębszego sensu – od absurdalnych układów mebli po pseudointelektualne dysputy z Edkiem.

Wizualny kod postaci: szlafrok jako zbroja

Sceniczne kostiumy Stomila mają charakter symboliczny. Jego ulubiony szlafrok to nie tylko element garderoby, ale manifest światopoglądowy:

• Materiał: Zużyty aksamit – metafora wyświechtanych idei
• Kolor: Jaskrawoczerwony – pozostałość po młodzieńczym buncie
• Fason: Rozchełstany – znak wewnętrznego rozprężenia
• Akcesoria: Papierośnica z wygrawerowanym napisem „Wolność albo śmierć” – relikt przeszłości

W kontraście do tego stroju pojawia się w III akcie garnitur – symbol jego zdrady młodzieńczych ideałów. Ta kostiumowa transformacja odzwierciedla ewolucję światopoglądową bohatera.

Anatomia charakteru: między prowokacją a apatią

Motywacje w trzech aktach

1. Akt I: Obrona „wolności bez granic” przed synem Arturem – strach przed utratą pozycji rodzinnego rewolucjonisty
2. Akt II: Ukryta tęsknota za strukturą (scena z tangiem) – pierwsze oznaki kryzysu tożsamości
3. Akt III: Pragnienie władzy maskowane troską o rodzinę – ostateczna transformacja w autokratę

Relacje rodzinne: teatr władzy w mikroskali

Stosunki Stomila z pozostałymi członkami rodziny odsłaniają mechanizmy manipulacji:

• Z Arturem: Rywalizacja o przywództwo ideowe, gdzie ojciec używa pozornej uległości jako broni
• Z Eleonorą: Ignorowanie potrzeb żony jako forma emocjonalnego szantażu
• Z Edkiem: Fałszywa zażyłość maskująca wzajemne wykorzystywanie
• Z Babcią: Próba zawłaszczenia jej śmierci dla własnych celów artystycznych

Jak Stomil wpłynął na kulturę i literaturę?

• Archetyp „zblazowanego buntownika”: Stał się wzorem dla postaci takich jak Ojciec z „Kartoteki” Różewicza czy Profesor z „Białego małżeństwa” Witkiewicza
• Inspiracje filmowe: Postać Stomila widoczna jest w kreacjach Zbigniewa Zapasiewicza w spektaklach Wajdy i Kazimierza Kutza
• Dyskurs społeczny: Jego dialogi o wolności są często cytowane w debatach o granicach permisywizmu wychowawczego
• Moda literacka: Motyw szlafroka jako symbolu pozornej wolności pojawia się w prozie Pilcha i Kuczoka

Znaczenie Stomila w „Tangu” – lustro naszych czasów

Postać Stomila funkcjonuje jako diagnostyczny instrument do badania współczesnych postaw. Jego metamorfoza od buntownika do strażnika „nowego porządku” odsłania mechanizmy:

• Kryzysu autorytetu w rodzinie: Próba zastąpienia tradycji pseudonowoczesnością
• Pułapki permisywizmu wychowawczego: Brak zasad prowadzi do anarchii, która wymusza autorytaryzm
• Paradoksów wolności bez odpowiedzialności: Dewaluacja pojęcia wolności przez nadużycie

W finale dramatu Stomil staje się mimowolnym katem własnych ideałów. Jego słowa:

„Porządek musi być, nawet jeśli go nie ma!”

stają się epitafium dla pokolenia, które z buntu uczyniło nową doktrynę.

Pytania do refleksji:

• Czy całkowita wolność prowadzi do anarchii czy nowych form zniewolenia?
• Jak odróżnić autentyczny bunt od pustego gestu w kulturze masowej?
• Czy współczesne ruchy społeczne nie powielają błędów Stomila?
• Gdzie przebiega granica między wolnością a odpowiedzialnością?

Analiza postaci Stomila pozostaje aktualnym komentarzem do współczesnych debat o granicach wolności. Jego szlafrok – ten teatralny rekwizyt – wisi dziś w metaforach naszych czasów jako przestroga przed pozorowanym nonkonformizmem.