Sztetter – S. Żeromski – Syzyfowe prace
Czy nauczyciel może być jednocześnie ofiarą i narzędziem systemu? Tragiczny portret Sztettera w „Syzyfowych pracach”
Johann Sztetter – niemiecki nauczyciel języka niemieckiego w gimnazjum klerykowskim z powieści Stefana Żeromskiego „Syzyfowe prace” – to postać będąca żywym ucieleśnieniem mechanizmów wynaradawiania w zaborze rosyjskim. Choć pojawia się epizodycznie, jego rola jako trybu w maszynie rusyfikacji polskiej młodzieży stanowi klucz do zrozumienia psychologicznych i społecznych konsekwencji polityki zaborczej. W tym artykule odkryjemy wielowarstwowy portret tej kontrowersyjnej postaci, analizując jej znaczenie w strukturze powieści oraz uniwersalne przesłanie o kosztach duchowego zniewolenia.
Kim jest Johann Sztetter i jaką rolę odgrywa w powieści?
Nauczyciel języka niemieckiego w rosyjskim gimnazjum to więcej niż drugoplanowy bohater – to żywa ilustracja paradoksu „dobrze wykonującego obowiązki urzędnika zła”. Jego obecność w Klerykowie współtworzy atmosferę duchowej niewoli, będąc częścią wielopoziomowego systemu wynaradawiania:
„Pan Sztetter, człowiek niemłody, z twarzą pooraną głębokimi bruzdami, w okularach w srebrnej oprawie, z wiecznie spuszczonymi oczyma, mówił głosem jednostajnym, jakby z nużącej się maszyny wychodzącym”
Portret zewnętrzny: maska urzędnika czy zewnętrzne piętno wewnętrznego rozdarcia?
Żeromski kreśli fizjonomię Sztettera z chirurgiczną precyzją, gdzie każdy detal staje się symbolem:
- Okulary w srebrnej oprawie – narzędzie intelektualnego dystansu
- Głębokie bruzdy na twarzy – ślad duchowych zmagań
- Wiecznie spuszczone oczy – unikanie konfrontacji z moralnymi konsekwencjami działań
Konflikt wewnętrzny: służbistość kontra człowieczeństwo
Analiza zachowań Sztettera ujawnia głębokie sprzeczności charakteru:
| Cecha/Aspekt | Przykłady z utworu |
|---|---|
| Bezwzględna dyscyplina | Karanie uczniów za używanie języka polskiego nawet w sytuacjach prywatnych |
| Ukryta wrażliwość | Milcząca aprobata dla buntu Zygiera podczas recytacji „Reduty Ordona” |
| Koniunkturalizm | Aktywne uczestnictwo w policyjnych metodach śledztwa wobec uczniów |
Relacje z uczniami: pedagog czy strażnik systemu?
Interakcje nauczyciela z Marcinem Borowiczem i innymi wychowankami odsłaniają mechanizmy psychologicznej manipulacji:
„Uczył niemczyzny z pedantyczną dokładnością, wymagając od uczniów nie tylko poprawnej wymowy, ale i specyficznego akcentu berlińskiego”
Ta pozornie banalna praktyka językowa staje się narzędziem kulturowego zniewolenia, mającym wykorzenić polską tożsamość.
Jak Sztetter wpłynął na odbiór „Syzyfowych prac” i literaturę patriotyczną?
- Symbol nauczyciela-kolaboranta: Stał się archetypem postaci współpracującej z zaborcą z pobudek koniunkturalnych
- Inspiracja dla późniejszych kreacji: Jego rys psychologiczny przewija się w postaciach z prozy Tadeusza Konwickiego czy Kazimierza Brandysa
- Przedmiot dyskusji pedagogicznych: Wzbudza kontrowersje w debatach o granicach posłuszeństwa w edukacji
Mity i fakty o Johannie Sztetterze
Sztetter był świadomym narzędziem germanizacji
Jego działania wynikały z przymusu urzędniczej posłuszności, nie zaś ideologicznego zaangażowania
Postać jest jednowymiarowym czarnym charakterem
Żeromski ukazuje jego wewnętrzne rozdarcie poprzez symboliczne detale (np. drżące dłonie podczas lekcji)
Sztetter nie miał wpływu na głównych bohaterów
Jego metody nauczania wzmacniały w uczniach opór przed wynarodowieniem, działając jak odwrócony efekt
Słowniczek pojęć związanych z Sztetterem
Najczęściej zadawane pytania o Sztettera
Czy Sztetter był Niemcem z pochodzenia?
Dlaczego nie sprzeciwił się systemowi?
Czy postać ewoluuje w trakcie powieści?
Jakie symbole są związane z tą postacią?
Uniwersalne przesłanie postaci Sztettera
Nauczyciel z Klerykowa to więcej niż historyczny przykład – to ostrzeżenie przed duchowym zniewoleniem w każdym systemie totalitarnym. Jego dramat uwidacznia, jak pozornie bierne współuczestnictwo w złu staje się formą moralnego samobójstwa.
Pytania do refleksji:
- Czy w dzisiejszych systemach edukacyjnych istnieją współcześni Sztetterowie?
- Gdzie przebiega granica między zawodowym obowiązkiem a współudziałem w niesprawiedliwości?
- Czy jednostka ma prawo do biernego oporu w systemach opresji?
Sprawdź również:
- Lennox Mary – F. H. Burnett – Tajemniczy ogród
- Alina – J. Słowacki – Balladyna
- Aleksy – Legenda o świętym Aleksym
- Shirley Anna – L. M. Montgomery – Ania z Zielonego Wzgórza
- Bilbo – J. R. R. Tolkien – Hobbit
- Eol – Homer – Odyseja
- Blythe Gilbert – L. M. Montgomery – Ania na uniwersytecie
- Dedal – w mitologii greckiej wynalazca
- Jedwabiński Eugeniusz – M. Musierowicz – Opium w rosole
- Babu Stefu – M. Białoszewski – Pamiętnik z powstania warszawskiego
Dodaj komentarz jako pierwszy!