Dopełnienie
Dopełnienie to składnik zdania zależny od orzeczenia, który uzupełnia jego znaczenie, ma postać rzeczownika lub frazy w przypadkach zależnych (bierniku, dopełniaczu, celowniku) i bywa bliższe albo dalsze; w matematyce oznacza zbiór elementów spoza wskazanego zbioru.
Dopełnienie wywodzi się od czasownika dopełnić, czyli uczynić pełnym; w składni pojawia się w 3 głównych przypadkach (B, D, C), a w matematyce komplement zapisuje się jako A′ lub U\A, co upraszcza liczenie prawdopodobieństw.
Co to jest dopełnienie w języku polskim?
To składnik zdania wymagany lub dopuszczany przez orzeczenie (czasownik, rzadziej przymiotnik lub rzeczownik odczasownikowy), który określa obiekt czynności, jej adresata lub skutek. Semantycznie odpowiada na pytania: kogo? co? komu? czemu? kogo? czego? z kim? z czym? o kim? o czym?
Jak rozpoznać dopełnienie w zdaniu?
Najpewniejszy test to zależność od rekcji: jeśli czasownik wymaga konkretnego przypadku lub przyimka, realizuje go dopełnienie. Przykłady rekcji: „czytać coś” (biernik), „potrzebować czegoś” (dopełniacz), „pomagać komuś” (celownik), „pamiętać o czymś” (przyimek + miejscownik).
Jakie typy dopełnienia wyróżniamy?
Praktycznie użyteczny podział:
– bliższe (realizuje podstawowy obiekt czynności, zwykle w bierniku bez negacji: „Czytam książkę”),
– dalsze (określa adresata, narzędzie lub treść, często w celowniku, dopełniaczu lub z przyimkiem: „Pomagam bratu”, „Szukam pracy”, „Mówię o planie”).
Jakie przypadki i przyimki sygnalizują dopełnienie?
Typowe przypadki: biernik (kogo? co?), dopełniacz (kogo? czego?), celownik (komu? czemu?). Częste przyimki: o, na, z, do, przez, po, za. Negacja często zmienia biernik w dopełniacz: „Widzę dom” → „Nie widzę domu”. Przy czasownikach nieprzechodnich dopełnienie występuje zwykle w konstrukcjach przyimkowych („myślę o projekcie”).
Gdzie poza gramatyką używa się terminu?
Termin funkcjonuje w naukach ścisłych i sztuce, zawsze z ideą „uzupełnienia do całości”. Różni się jedynie obiekt, który „dopełniamy”: zbiór, zdarzenie, barwę, interwał.
Czym jest dopełnienie w matematyce i rachunku prawdopodobieństwa?
W teorii mnogości dopełnienie zbioru A względem zbioru bazowego U to U\A (elementy należące do U, lecz nie do A). W rachunku prawdopodobieństwa zdarzenie przeciwne Ā ma prawdopodobieństwo P(Ā)=1−P(A). Użycie komplementu upraszcza obliczenia, gdy łatwiej policzyć „nie A”.
Co oznacza barwa dopełniająca w sztuce?
Na kole barw pary dopełniające leżą naprzeciw siebie (np. czerwony–zielony, niebieski–pomarańczowy). Zestawienie daje silny kontrast i równowagę; w mieszaniu addytywnym zbliża do bieli, a w subtraktywnym – do neutralnej szarości.
Jak rozumieją dopełnienie muzycy?
W teorii muzyki mówi się o interwałach dopełniających do oktawy (np. tercja i seksta). Pary takie sumują szerokość do ośmiu stopni, co pomaga w analizie harmonii i prowadzeniu głosów.
Informacje gramatyczne
Rodzaj: nijaki
Odmiana przez przypadki:
Mianownik: Dopełnienie
Dopełniacz: dopełnienia
Celownik: dopełnieniu
Biernik: dopełnienie
Narzędnik: dopełnieniem
Miejscownik: dopełnieniu
Wołacz: dopełnienie
Liczba mnoga: dopełnienia (D. dopełnień, C. dopełnieniom, B. dopełnienia, N. dopełnieniami, Ms. dopełnieniach)
Synonimy i antonimy
Synonimy: uzupełnienie (og.), komplement (mat.), obiekt (ling., rzadziej), argument składniowy
Antonimy: brak utrwalonych
Wyrazy pokrewne: dopełniać, dopełnić, dopełniony, dopełniający, dopełniająco, dopełniacz
Przykłady użycia
- „Czytam książkę – wyraz «książkę» pełni funkcję dopełnienia bliższego w bierniku.”
- „Potrzebuję pomocy – forma «pomocy» to dopełnienie dalsze w dopełniaczu.”
- „Pomyślimy o terminie – fraza «o terminie» jest dopełnieniem przyimkowym zależnym od rekcji czasownika.”
- „Dopełnienie zbioru A w U zapisujemy jako U\A i interpretujemy jako «nie A».”
- „Zielony stanowi barwę dopełniającą czerwieni, dlatego zestawienie daje mocny kontrast.”
Pochodzenie słowa
Słowo pochodzi z polszczyzny: od czasownika „dopełnić” (prefiks „do-” + rdzeń związany z „pełny/pełnia”), czyli „uczynić pełnym”. Z czasem ugruntowało się jako nazwa funkcji składniowej oraz terminów technicznych w matematyce i sztuce.
Znaczenia w różnych kontekstach
- W składni języka polskiego: zależny składnik orzeczenia, realizujący wymogi rekcji; np. „Proszę panią o pomoc”.
- W teorii mnogości i probabilistyce: komplement zbioru lub zdarzenia; np. P(Ā)=1−P(A).
- W teorii barw: barwa tworząca z daną barwą parę kontrastową; np. niebieski ↔ pomarańczowy.
- W muzyce: interwał dopełniający drugi do oktawy; np. tercja ↔ seksta.
| Kontekst użycia | Znaczenie | Przykład |
|---|---|---|
| Składnia | Składnik zależny od orzeczenia | „Student napisał esej.” – „esej” jako obiekt czynności |
| Matematyka | Komplement zbioru | U\A – elementy w U, których nie ma w A |
| Rachunek prawdopodobieństwa | Zdarzenie przeciwne | P(Ā)=1−P(A) |
| Teoria barw | Para kontrastowa | Czerwony i zielony na kole barw |
Najczęstsze błędy w użyciu
- Błąd: Biernik po „potrzebować”: „Potrzebuję bilet”. → Poprawnie: „Potrzebuję biletu” (dopełniacz).
- Błąd: Mylenie dopełnienia z przydawką: „ładny obraz” to określenie rzeczownika. → Poprawnie: Dopełnienie zależy od rekcji orzeczenia: „Podziwiam obraz”.
Krótka mapa stosowania – co warto mieć pod ręką?
– W składni pytaj o rekcję czasownika i przypadek; negacja często zmienia biernik na dopełniacz.
– Typy praktyczne: bliższe (biernik) i dalsze (D, C, przyimki).
– W matematyce używaj zapisu A′ lub U\A; w probabilistyce licz P(Ā) przez 1−P(A).
– W kolorystyce pary przeciwległe na kole barw dają kontrast i równowagę.
– Formy fleksyjne: nijaki; l. mn. dopełnienia.
Pytania do przemyślenia
– Jak zmienia się przypadek dopełnienia po wprowadzeniu negacji do Twojego zdania?
– Czy czasownik, którego używasz, wymaga przyimka, czy „nagiego” przypadku?
– W obliczeniach prawdopodobieństwa: czy łatwiej policzyć zdarzenie wprost, czy jego dopełnienie?
Sprawdź również:
Dodaj komentarz jako pierwszy!