Egzema
Egzema to niezakaźne zapalne schorzenie skóry z nawracającym świądem, zaczerwienieniem, pęcherzykami i suchością, obejmujące m.in. wyprysk atopowy i kontaktowy; termin w polszczyźnie funkcjonuje jako synonim „wyprysku”, a poprawne użycie obejmuje odmianę przez przypadki i kolokacje typu „egzematyczne zmiany skóry” oraz podstawowe zasady pisowni.
Egzema dotyka nawet 20% dzieci i około 3% dorosłych; nasila się przy zimnym, suchym powietrzu, a łagodnieje po regularnym stosowaniu emolientów (250–500 g tygodniowo) oraz unikaniu niklu, wełny i drażniących detergentów.
Czym dokładnie jest „egzema” i kiedy używać tego terminu?
W polszczyźnie „egzema” jest rzeczownikiem oznaczającym wyprysk — przewlekło-nawrotowe zapalenie skóry wynikające z zaburzenia bariery naskórkowej i reakcji zapalnej. W języku medycznym termin bywa używany zamiennie z „dermatitis” (zapalenie skóry), natomiast w praktyce klinicznej precyzuje się rodzaj: atopowy, kontaktowy alergiczny lub drażniący, łojotokowy, pieniążkowaty, potnicowy (dyshidrotyczny) czy zawodowy. W języku ogólnym „egzema” często opisuje każdą swędzącą, zasychającą wysypkę — warto jednak dążyć do precyzji i używać go tam, gdzie rozpoznano wyprysk.
Jakie objawy i lokalizacje są typowe?
Obraz obejmuje świąd (często nasilający się nocą), rumień, obrzęk, drobne pęcherzyki, sączenie i strupy w fazie ostrej oraz suchość, łuszczenie i pogrubienie skóry (liszajowacenie) w fazie przewlekłej. Częste lokalizacje to zgięcia łokciowe i podkolanowe, powieki, szyja, dłonie i nadgarstki; u dzieci dochodzi twarz i owłosiona skóra głowy. Drapanie podtrzymuje błędne koło świąd–drapanie–stan zapalny.
Skąd się bierze wyprysk i jakie są główne typy?
Podłożem jest dysfunkcja bariery naskórkowej (m.in. niedobory filagryny) i nadmierna odpowiedź immunologiczna. Klasyczne typy: atopowy (często rodzinny, związany z suchością skóry), kontaktowy alergiczny (np. nikiel, zapachy, konserwanty), kontaktowy drażniący (detergenty, rozpuszczalniki), łojotokowy (okolice łojotokowe), pieniążkowaty (ogniska owalne), potnicowy (pęcherzyki na dłoniach i stopach), zawodowy (narażenie w pracy). Czynniki zaostrzające: zimno, niska wilgotność, stres, pot, wełna, niektóre kosmetyki.
Jak mówić i pisać poprawnie o chorobie skóry?
W polszczyźnie tworzymy naturalne połączenia: „leczyć egzemę”, „zaostrzenie egzemy”, „egzema rąk”, „ograniczenie kontaktu przy egzemie kontaktowej”, „zmiany egzematyczne na powiekach”. Przymiotnik „egzematyczny” opisuje charakter zmian („wykwity egzematyczne”). Unika się tautologii typu „egzema atopowe zapalenie skóry”; poprawnie: „egzema (atopowe zapalenie skóry)” albo „wyprysk atopowy”.
Jak odmienia się „egzema” i jak brzmieć naturalnie?
Rzeczownik jest rodzaju żeńskiego: „ta egzema, bez egzemy, przy egzemie, o egzemie”. W zdaniu: „Pacjentka zgłasza nasilenie egzemy po kontakcie z niklem”; „Zalecono kremy emolientowe w przebiegu egzemy”; „Dermatolog potwierdził zmiany egzematyczne”. Liczba mnoga występuje rzadko („egzemy” w publikacjach zbiorczych).
Jak przebiega leczenie i co pomaga w profilaktyce?
Podstawą są emolienty odbudowujące barierę naskórkową, stosowane obficie i regularnie. W zaostrzeniach dermatolodzy włączają miejscowe glikokortykosteroidy w schematach krótko- i przerywanych lub inhibitory kalcyneuryny (takrolimus, pimekrolimus) na wrażliwe okolice. Przy nadkażeniu bakteryjnym potrzebne bywa leczenie przeciwbakteryjne. Profilaktyka: unikanie drażniących detergentów, częste nawilżanie po kąpieli, krótki kontakt z wodą, odzież bawełniana, kontrola potu, identyfikacja alergenów (np. testy płatkowe w wyprysku kontaktowym). Preparaty z mocznikiem/ceramidami wspierają barierę skóry.
Czy egzema jest zaraźliwa i czy zawsze oznacza alergię?
Wyprysk nie jest chorobą zakaźną — nie przenosi się przez dotyk. Nie każda postać ma tło alergiczne: wyprysk drażniący wynika z uszkodzenia bariery przez substancje drażniące, a atopowy łączy czynniki genetyczne z nadreaktywnością skóry; komponent IgE bywa, ale nie jest obowiązkowy.
Skąd pochodzi słowo i jak się ma do „wyprysku”?
Polski odpowiednik „egzema” to „wyprysk”. W piśmiennictwie akademickim zaleca się spójność: jeśli w tekście używamy „wyprysk”, trzymajmy się go; „egzema” pozostaje dopuszczalnym, powszechnym wariantem zbliżonym stylistycznie do terminologii międzynarodowej (eczema, dermatitis).
Informacje gramatyczne
Rodzaj: żeński
Odmiana przez przypadki:
Mianownik: Egzema
Dopełniacz: Egzemy
Celownik: Egzemie
Biernik: Egzemę
Narzędnik: Egzemą
Miejscownik: Egzemie
Wołacz: Egzemo
Liczba mnoga: egzemy (użycie rzadkie)
Synonimy i antonimy
Synonimy: wyprysk, zapalenie skóry, dermatitis (termin naukowy), atopowe zapalenie skóry (w kontekście AZS)
Antonimy: zdrowa skóra, eudermia (rzadko używane)
Wyrazy pokrewne: egzematyczny, egzematyzacja (rzad.), egzematoidalny (rzad.)
Przykłady użycia
- „Dermatolog rozpoznał egzemę rąk po wielokrotnym kontakcie z detergentami.”
- „Objawy egzemy nasilają się zimą z powodu suchego powietrza.”
- „Maść przeciwzapalna złagodziła świąd i rumień w przebiegu egzemy.”
- „Testy płatkowe potwierdziły alergiczny charakter egzemy.”
- „Na powiekach widoczne są delikatne, egzematyczne zmiany.”
Pochodzenie słowa
Słowo pochodzi z greckiego ékzema (ἔκζεμα) od ekzein „wybuchać, kipieć”, przez łacinę eczema, oznaczające „wykwit skórny”. Zapożyczone do polszczyzny przez terminologię medyczną, współcześnie funkcjonuje równolegle z rodzimym „wyprysk”.
Znaczenia w różnych kontekstach
- W języku medycznym (precyzyjnie): grupa zapaleń skóry o wspólnym fenotypie (np. wyprysk kontaktowy, atopowy). Przykład: „Wyprysk kontaktowy dłoni – postać egzemy zawodowej”.
- W języku ogólnym (szerzej): każda swędząca, przesuszona wysypka. Przykład: „Po zimie wróciła mi egzema na łydkach”.
- W dokumentacji/klasyfikacjach: ekwiwalent „dermatitis”. Przykład: „ICD‑10: L20–L30 – atopowe zapalenie skóry i inne egzemy”.
| Kontekst użycia | Znaczenie | Przykład |
|---|---|---|
| Dermatologia | Wyprysk z podtypem (atopowy/kontaktowy) | „Egzema kontaktowa po niklu — zmiana zawodu wskazana”. |
| Język ogólny | Swędząca, sucha wysypka | „Mam egzemę, gdy grzejniki mocno grzeją”. |
| Edukacja pacjenta | Niezakaźny stan zapalny skóry | „Egzema nie zaraża, wymaga pielęgnacji bariery”. |
Najczęstsze błędy w użyciu
- Błąd: „Egzema to choroba zakaźna” → Poprawnie: Egzema nie jest zakaźna.
- Błąd: „Egzema atopowe zapalenie skóry” → Poprawnie: „Egzema (atopowe zapalenie skóry)” lub „wyprysk atopowy”.
- Błąd: Nieodmienianie: „leczenie egzema” → Poprawnie: „leczenie egzemy”.
Językowy niezbędnik użytkownika słowa „egzema”
– Znaczenie: niezakaźne zapalenie skóry o fenotypie wyprysku; w praktyce synonim „wyprysk”.
– Rejestr: neutralny, powszechnie zrozumiały; w naukowym obok „dermatitis”.
– Kolokacje: „egzema rąk”, „zaostrzenie egzemy”, „zmiany egzematyczne”.
– Unikaj tautologii i błędów fleksyjnych; rzeczownik żeński, pełna odmiana.
– Precyzuj typ (atopowy/kontaktowy) i czynnik sprawczy, gdy to możliwe.
Pytania do przemyślenia
– Czy w twoim tekście lepiej wybrzmi rodzime „wyprysk”, czy międzynarodowe „egzema”?
– Jak doprecyzować typ i lokalizację, by uniknąć niejasności (np. „egzema dłoni kontaktowa”)?
– Jakie kolokacje podniosą klarowność przekazu bez nadmiaru żargonu?
Sprawdź również:
Dodaj komentarz jako pierwszy!