Ewangelia
Termin Ewangelia oznacza zarówno Dobrą Nowinę o zbawieniu w Jezusie Chrystusie, jak i cztery kanoniczne księgi Nowego Testamentu (Mateusza, Marka, Łukasza, Jana); w polszczyźnie bywa też nazwą zasady uznawanej za niepodważalną, a w liturgii – określonym czytaniem z tych ksiąg.
Ewangelia ma greckie korzenie eu- dobry + angelion wieść i w polszczyźnie nazywa cztery księgi kanonu; wielu badaczy datuje księgę Marka na ok. 70 r., w kontraście do późniejszej księgi Jana.
Czym dokładnie jest ten termin i jakie ma zakresy znaczeń?
W najwęższym sensie to pojedyncza księga Nowego Testamentu „według” konkretnego autora (Mateusza, Marka, Łukasza lub Jana). W sensie głównym – chrześcijańskie orędzie o zbawieniu, centrum przepowiadania Kościoła. W użyciu potocznym – metafora „niekwestionowanej prawdy” czy zasady traktowanej jak aksjomat.
Znaczenia w różnych kontekstach
- W teologii: Dobra Nowina o zbawieniu w Jezusie Chrystusie; rdzeń wiary i przepowiadania. Przykład: „Głoszenie ewangelii stanowi misję Kościoła”.
- W bibliologii: Cztery kanoniczne księgi Nowego Testamentu: Mateusza, Marka, Łukasza, Jana. Przykład: „Ewangelia według św. Łukasza akcentuje miłosierdzie”.
- W liturgii: Uroczyste czytanie fragmentu jednej z ksiąg podczas Mszy. Przykład: „Dzisiejsza Ewangelia opisuje przypowieść o siewcy”.
- W języku potocznym: Zestaw zasad lub poglądów przyjmowanych bezkrytycznie. Przykład: „Dla niego regulamin to ewangelia”.
| Kontekst użycia | Znaczenie | Przykład |
|---|---|---|
| Religijny (teologia) | Orędzie zbawcze | „Ujął sens ewangelii w kilku zdaniach” |
| Biblijny (kanon) | Jedna z czterech ksiąg | „Czytam Ewangelię według św. Marka 1,1–8” |
| Liturgiczny | Czytanie perykopy | „Po Ewangelii zaśpiewano hymn” |
| Potoczny | Dogmatyzowana zasada | „Instrukcja to dla zespołu ewangelia” |
Jak poprawnie pisać i odmieniać to słowo?
Gdy mowa o księgach biblijnych lub fragmencie liturgicznym – wielka litera („Ewangelia według św. Jana”, „dzisiejsza Ewangelia”). Gdy chodzi o orędzie w sensie ogólnym lub metaforę – zwykle mała („ewangelia o miłosierdziu”, „to dla niego ewangelia”). Odmiana jest regularna dla rzeczowników żeńskich zakończonych na -ia.
Informacje gramatyczne
Rodzaj: żeński
Odmiana przez przypadki:
Mianownik: Ewangelia
Dopełniacz: Ewangelii
Celownik: Ewangelii
Biernik: Ewangelię
Narzędnik: Ewangelią
Miejscownik: Ewangelii
Wołacz: Ewangelio
Liczba mnoga: M.: Ewangelie; D.: ewangelii; C.: ewangeliom; B.: Ewangelie; N.: ewangeliami; Ms.: ewangeliach; W.: Ewangelie
Pochodzenie słowa
Słowo pochodzi z greckiego euangelion ‘dobra nowina’ (eu ‘dobry’ + angelion ‘wieść’), przejęte przez łacinę jako evangelium, a do polszczyzny trafiło za pośrednictwem tradycji kościelnej. Z czasem utrwaliło się zarówno jako termin teologiczny, jak i nazwa czterech ksiąg kanonu.
Jak cytować i zapisywać nazwy czterech ksiąg?
Rekomendowany zapis to: „Ewangelia według św. Mateusza” (skrót: „Mt”), „… Marka” („Mk”), „… Łukasza” („Łk”), „… Jana” („J”). Odwołania podaje się w formie skrótowej: Mt 5,3–10; Mk 1,1; Łk 15,11–32; J 3,16. Spójnik „według” można skrócić do „wg” w przypisach i cytatach.
Synonimy i antonimy
Synonimy: Dobra Nowina, przesłanie Jezusa, kerygmat (teol.)
Antonimy: zła nowina (pot.), antyewangelia (publicystycznie)
Wyrazy pokrewne: ewangeliczny, ewangelizować, ewangelizacja, ewangelista, ewangelik, ewangeliarz
W jakich sytuacjach używać liczby mnogiej i czy to poprawne?
Liczba mnoga („Ewangelie”) jest poprawna, gdy mówimy o zbiorze czterech ksiąg, o porównaniach (np. „Ewangelie synoptyczne”) lub o różnych wydaniach/egzemplarzach. Nie stosujemy liczby mnogiej, gdy chodzi o orędzie w sensie teologicznym – wtedy liczba pojedyncza.
Przykłady użycia
- „Najstarsza, zdaniem wielu badaczy, jest Ewangelia według św. Marka.”
- „Kaznodzieja streścił ewangelie w jednym zdaniu: Bóg kocha grzesznika.”
- „Dzisiejsza Ewangelia opowiada o uczniach w Emaus.”
- „Dla zespołu bezpieczeństwo danych to ewangelia, której nikt nie kwestionuje.”
- „Porównuję, jak synoptyczne Ewangelie opisują tę samą scenę.”
Jakie błędy popełnia się najczęściej?
Najwięcej problemów sprawia wielka/mała litera, odmiana i tytułowanie ksiąg. Warto trzymać się poniższych zasad, by uniknąć niezręczności i błędów rzeczowych.
Najczęstsze błędy w użyciu
- Błąd: „Ewangelia Jana” → Poprawnie: „Ewangelia według św. Jana” (skrót: J)
- Błąd: „Czytam ewangelię Marka” w tytule → Poprawnie: „Czytam Ewangelię według św. Marka”
- Błąd: Dopełniacz lp. „Ewangelii” zapisywany jako „Ewangeli” → Poprawnie: „Ewangelii”
- Błąd: Liczba mnoga dla orędzia: „różne ewangelie o zbawieniu” → Poprawnie: „orędzie ewangelii” (lp.)
- Błąd: Skrót „wg.” z kropką → Poprawnie: „wg” (bez kropki)
Ważna uwaga: Rzeczownik „ewangelik” (wyznaniowo: protestant) nie oznacza „autora Ewangelii”. Autorów czterech ksiąg nazywamy „ewangelistami”.
Po co precyzować kontekst użycia?
Jedno słowo funkcjonuje w różnych rejestrach: naukowym, liturgicznym i potocznym. Precyzja (wielka litera, właściwy tytuł, liczba pojedyncza vs mnoga, poprawne skróty) ułatwia uniknięcie nieporozumień i buduje wiarygodność wypowiedzi – od eseju po notatkę prasową.
Najważniejsze punkty do kieszonkowego użytku
– Dwa kluczowe zakresy: orędzie zbawcze oraz cztery księgi kanoniczne.
– Wielka litera dla ksiąg i perykop; mała dla sensu ogólnego i metafory.
– Zalecany tytuł: „Ewangelia według św. …”; skróty: Mt, Mk, Łk, J.
– Odmiana żeńska: dopełniacz i miejscownik „Ewangelii”.
– Liczba mnoga tylko dla zbioru ksiąg lub ich egzemplarzy.
Pytania do przemyślenia
– Czy w zdaniu mówisz o księdze, o liturgicznym czytaniu, czy o ogólnym orędziu? Zdecyduj o wielkiej/małej literze.
– Czy potrzebujesz liczby mnogiej, czy sens wymaga liczby pojedynczej?
– Czy cytując, podałeś poprawny skrót i zakres wersetów (np. Łk 15,11–32)?
Sprawdź również:
Dodaj komentarz jako pierwszy!