Gruźlica
Gruźlica to bakteryjna choroba zakaźna wywoływana przez Mycobacterium tuberculosis, szerząca się drogą kropelkową i najczęściej zajmująca płuca. Rozpoznanie opiera się na badaniu plwociny, RTG i testach IGRA, leczenie wymaga skojarzenia kilku leków przeciwprątkowych; istnieje szczepienie BCG oraz narastający problem postaci lekoopornych.
Gruźlica w Polsce ma dziś zapadalność rzędu kilkunastu na 100 tys., lecz rośnie udział MDR; rozróżnienie zakażenia latentnego i choroby czynnej ułatwia decyzję o chemioprofilaktyce oraz właściwe zasady izolacji domowej i szpitalnej.
Czym jest gruźlica i jak się szerzy?
Gruźlica to zakażenie prątkami gruźlicy (Mycobacterium tuberculosis complex), które przenosi się głównie drogą kropelkową podczas kaszlu, mówienia i śmiechu osoby chorej z czynną postacią płucną. Najczęściej zajmuje płuca, ale może dotyczyć węzłów chłonnych, opłucnej, opon mózgowo‑rdzeniowych, kości czy układu moczowo‑płciowego. Ryzyko zakażenia rośnie w bliskim, długotrwałym kontakcie, w pomieszczeniach słabo wentylowanych, przy niedożywieniu, cukrzycy, chorobach upośledzających odporność i w trakcie immunosupresji.
Jakie objawy powinny zapalić lampkę ostrzegawczą?
Najbardziej typowe są: przewlekły kaszel utrzymujący się ponad 2–3 tygodnie, krwioplucie, stany podgorączkowe lub gorączka, nocne poty, postępujące chudnięcie i osłabienie. W postaciach pozapłucnych objawy zależą od zajętego narządu (np. bóle pleców w gruźlicy kręgosłupa, wodobrzusze przy zajęciu otrzewnej, bóle głowy i sztywność karku w zapaleniu opon).
Czym różni się zakażenie latentne od choroby aktywnej?
Zakażenie latentne (LTBI) oznacza obecność odpowiedzi immunologicznej na prątki bez objawów i bez cech aktywnego procesu w badaniach obrazowych; osoba z LTBI nie zaraża. Choroba aktywna to objawy plus zmiany radiologiczne i/lub potwierdzenie bakteriologiczne; w postaci płucnej pacjent może zakażać otoczenie.
Jak potwierdzamy rozpoznanie?
Podstawą są badania mikrobiologiczne plwociny: bezpośredni rozmaz w barwieniu Ziehla‑Neelsena lub fluorescencyjnym, testy molekularne (np. wykrywanie DNA prątków i mutacji oporności), a także hodowla z antybiogramem. Badania obrazowe obejmują RTG klatki piersiowej, w razie potrzeby TK. Testy IGRA i odczyn tuberkulinowy służą do wykrywania zakażenia, lecz same nie rozstrzygają o aktywnej chorobie. W postaciach pozapłucnych pobiera się materiał z zajętych tkanek (biopsja, płyn).
Leczenie: jakie schematy i jak długo?
W standardowej postaci wrażliwej stosuje się terapię skojarzoną: faza intensywna (2 miesiące: izoniazyd, ryfampicyna, pirazynamid, etambutol) oraz faza kontynuacji (4 miesiące: izoniazyd + ryfampicyna). Skuteczność zależy od regularności przyjmowania leków i oceny działań niepożądanych (hepatotoksyczność, neuropatia). W gruźlicy MDR/XDR leczenie trwa dłużej i wymaga leków II rzutu oraz ścisłej kontroli działań ubocznych. O izolacji decyduje zakaźność potwierdzona badaniami i ocena kliniczna.
Profilaktyka w Polsce: BCG i postępowanie kontaktowe
Szczepienie BCG podawane jest noworodkom, chroni głównie przed ciężkimi postaciami u dzieci (m.in. zapalenie opon, uogólniona postać). U dorosłych podstawą prewencji jest wczesne wykrywanie, leczenie chorych, dobra wentylacja pomieszczeń oraz chemioprofilaktyka zakażenia latentnego w grupach ryzyka po ocenie specjalistycznej. Badania przesiewowe prowadzi się celowanie (np. kontakty domowe, pracownicy ochrony zdrowia w określonych warunkach).
Jak poprawnie używać słowa „gruźlica” w polszczyźnie?
Rzeczownik rodzaju żeńskiego łączy się z przyimkiem „na” w kontekście chorowania („chorować na gruźlicę”), z dopełniaczem w kontekście leczenia i profilaktyki („leczenie gruźlicy”, „profilaktyka gruźlicy”) oraz tworzy naturalne złożenia: „gruźlica płuc”, „gruźlica pozapłucna”, „prątek gruźlicy”. Nazwę piszemy małą literą.
Informacje gramatyczne
Rodzaj: żeński
Odmiana przez przypadki:
Mianownik: Gruźlica
Dopełniacz: gruźlicy
Celownik: gruźlicy
Biernik: gruźlicę
Narzędnik: gruźlicą
Miejscownik: gruźlicy
Wołacz: gruźlico
Liczba mnoga: rzadko: gruźlice (np. w klasyfikacjach medycznych); w polszczyźnie ogólnej zwykle tylko liczba pojedyncza
Synonimy i antonimy
Synonimy: tuberkuloza, TBC (skrót), choroba Kocha, suchoty (archaicznie)
Antonimy: brak utrwalonych antonimów leksykalnych
Wyrazy pokrewne: gruźliczy (np. prątki gruźlicze), prątek gruźlicy, gruźliczak, tuberkulinowy, BCG
Przykłady użycia
- „Pacjent od trzech tygodni kaszle i schudł, dlatego lekarz podejrzewa gruźlicę płuc.”
- „W badaniu przesiewowym IGRA uzyskano wynik dodatni, co sugeruje zakażenie gruźlicą latentną.”
- „Leczenie gruźlicy wymaga co najmniej sześciu miesięcy regularnej terapii wielolekowej.”
- „Historycznie suchoty były jedną z głównych przyczyn zgonów w miastach XIX wieku.”
- „W weterynarii opisano ognisko gruźlicy bydła spowodowanej przez Mycobacterium bovis.”
Znaczenia w różnych kontekstach
- W medycynie człowieka: bakteryjna choroba zakaźna płuc i narządów pozapłucnych; przykład: „gruźlica opon mózgowo‑rdzeniowych”.
- W historii języka: dawne określenie „suchoty” jako nazwa choroby wyniszczającej; przykład: „suchoty Henryka Sienkiewicza to gruźlica”.
- W weterynarii: choroba zwierząt wywoływana przez pokrewne prątki (np. M. bovis); przykład: „gruźlica bydła”.
Pochodzenie słowa
Słowo pochodzi z polskiego rdzenia „gruz-/gruzeł-” (gruzełek = guzek), nawiązującego do guzków zapalnych powstających w tkankach. Łaciński odpowiednik to „tuberculosis” (od tuberculum = guzek), skąd pochodzi internacjonalizm „tuberkuloza”. Polskie „gruźlica” utrwaliło się w nowoczesnej terminologii medycznej na przełomie XIX i XX wieku.
Najczęstsze błędy w użyciu
- Błąd: „chorować w gruźlicy” → Poprawnie: „chorować na gruźlicę”.
- Błąd: „zachorowalność gruźlicy” → Poprawnie: „zachorowalność na gruźlicę” lub „zapadalność na gruźlicę”.
- Błąd: „Gruźlica” pisane wielką literą w środku zdania → Poprawnie: małą literą: „gruźlica”.
- Błąd: „tuberkoloza” → Poprawnie: „tuberkuloza”.
- Błąd: „gruźlica zawsze płuc” jako jedyna forma → Poprawnie: rozróżniamy „gruźlicę płuc” i „gruźlicę pozapłucną”.
W pigułce: sens medyczny i poprawne użycie
– Nazwa choroby zakaźnej wywołanej przez prątki; droga kropelkowa dominuje.
– Objawy alarmowe: kaszel >2–3 tyg., nocne poty, gorączka, chudnięcie, krwioplucie.
– Diagnostyka: mikroskopia i hodowla plwociny, testy molekularne, RTG/TK; IGRA i tuberkulinowy wykrywają zakażenie, nie potwierdzają aktywnej choroby w pojedynkę.
– Leczenie: schemat wielolekowy 6 miesięcy (postacie wrażliwe); MDR wymaga terapii wydłużonej i leków II rzutu.
– Profilaktyka: BCG u noworodków, chemioprofilaktyka LTBI w grupach ryzyka, dobra wentylacja i szybkie leczenie chorych.
– Językowo: „chorować na gruźlicę”, „leczenie gruźlicy”, pisownia małą literą.
Pytania do przemyślenia
– W jakich kontekstach użyjesz formy „gruźlica płuc”, a kiedy „gruźlica pozapłucna”?
– Jak opiszesz w raporcie medycznym wynik IGRA, aby nie sugerować aktywnej choroby?
– Jakie kolokacje wybierzesz, aby precyzyjnie oddać różnicę między LTBI a czynną gruźlicą?
Sprawdź również:
Dodaj komentarz jako pierwszy!