Hodowla
Hodowla to zorganizowany, celowy proces rozmnażania i utrzymywania roślin, zwierząt lub mikroorganizmów w kontrolowanych warunkach w celu uzyskania pożądanych cech: zdrowotnych, użytkowych, estetycznych lub naukowych; obejmuje dobór osobników, selekcję, dokumentację pochodzenia oraz nadzór nad środowiskiem i rozrodem i wykorzystuje metody biologii, genetyki i zootechniki.
Hodowla obejmuje planową selekcję, rozród i kontrolę środowiska, co realnie podnosi wydajność, np. plon pszenicy o 15–30% w nowych odmianach; w zwierzętach kontrastuje chów bez selekcji z programami rodowodowymi.
Co znaczy „hodowla” w nowoczesnym języku i nauce?
Wyraz oznacza celowe utrzymywanie oraz rozmnażanie organizmów z planową ingerencją człowieka: od doboru osobników i krzyżowań, przez kontrolę pokrewieństwa i środowiska, po ocenę efektów. W praktyce łączy trzy filary: selekcję (genetyka), warunki utrzymania (zootechnika/agrotechnika) i dokumentację (rodowody, rejestry). Słowo bywa używane zarówno na oznaczenie procesu („hodowla bydła mlecznego”), jak i miejsca lub przedsiębiorstwa („hodowla pstrąga na Pomorzu”).
Kiedy użyć słowa „hodowla”, a kiedy „chów”?
„Chów” to utrzymywanie i żywienie zwierząt, bez koniecznej selekcji pod kątem cech dziedzicznych. „Hodowla” obejmuje chów, ale dodaje planowe doskonalenie cech (wydajność, zdrowie, wygląd), zwykle z użyciem narzędzi genetyki i ewidencji pochodzenia. W tekstach fachowych „chów świń” dotyczy utrzymania, a „hodowla świń” – poprawy populacji i pracy hodowlanej.
Czy „hodowla roślin” to to samo co „uprawa”?
Nie. „Uprawa” to agrotechnika: zabiegi glebowe, nawożenie, ochrona roślin. „Hodowla roślin” to tworzenie i doskonalenie odmian (krzyżowanie, selekcja, ocena cech). Ogrodnik „uprawia pomidory”, a instytut „prowadzi hodowlę nowych odmian pomidora odpornych na choroby”. W języku potocznym oba wyrazy bywają mieszane, lecz w tekstach fachowych warto zachować rozróżnienie.
Jakie typy hodowli wyróżniamy i co je charakteryzuje?
Najczęściej mówi się o hodowli zwierząt (m.in. bydła, drobiu, ryb, psów rasowych), hodowli roślin (zboża, warzywa, drzewa owocowe) oraz hodowli mikroorganizmów (szczepy bakterii, drożdże, linie komórkowe do celów badawczych i przemysłowych). W każdym przypadku celem jest utrwalanie i doskonalenie określonych cech populacji lub linii.
| Kontekst użycia | Znaczenie | Przykład |
|---|---|---|
| Zootechnika | Doskonalenie cech użytkowych zwierząt | Program hodowli bydła mlecznego z oceną wartości rozpłodowej buhajów |
| Ogrodnictwo i rolnictwo | Tworzenie i utrwalanie nowych odmian | Hodowla ziemniaka odpornego na zarazę ziemniaka |
| Mikrobiologia | Utrzymanie i selekcja szczepów w kulturach | Hodowla drożdży w bioreaktorach do produkcji enzymów |
| Potocznie/ekonomia | Zakład lub gospodarstwo prowadzące działalność | Rodzinna hodowla pstrągów sprzedaje narybek |
Znaczenia w różnych kontekstach
- W biologii i rolnictwie: planowy proces doskonalenia cech populacji. Przykład: „hodowla kukurydzy na wyższą tolerancję suszy”.
- Jako nazwa miejsca: zakład, gospodarstwo lub obiekt. Przykład: „hodowla karpia z własnym wylęgarzem”.
- Przenośnie (rzadziej): świadome pielęgnowanie zjawisk lub postaw. Przykład: „hodowla złych nawyków w organizacji”.
Jak poprawnie odmieniać i akcentować wyraz?
Akcent paroksytoniczny (na przedostatnią sylabę): ho-dó-wla. Poniżej pełna odmiana w liczbie pojedynczej oraz forma liczby mnogiej.
Informacje gramatyczne
Rodzaj: żeński
Odmiana przez przypadki:
Mianownik: Hodowla
Dopełniacz: hodowli
Celownik: hodowli
Biernik: hodowlę
Narzędnik: hodowlą
Miejscownik: hodowli
Wołacz: hodowlo
Liczba mnoga: hodowle
Skąd pochodzi słowo?
Pochodzenie słowa
Słowo pochodzi od czasownika „hodować”, wywodzonego ze wspólnosłowiańskiego rdzenia związanego z karmieniem i pielęgnowaniem; por. ukr. „hoduvaty” (karmić, żywić) oraz czes. „chov” (chów). Z czasem zakres znaczeniowy przesunął się od ogólnego utrzymywania do wyspecjalizowanej, planowej selekcji i doskonalenia.
Najczęstsze błędy – jak ich uniknąć?
Najczęstsze błędy w użyciu
- Błąd: „chów bydła mlecznego” w znaczeniu doskonalenia cech → Poprawnie: „hodowla bydła mlecznego”.
- Błąd: „hodowla pomidorów na balkonie” (zwykła pielęgnacja) → Poprawnie: „uprawa pomidorów na balkonie”.
- Błąd: „wychować nową odmianę pszenicy” → Poprawnie: „wyhodować nową odmianę pszenicy”.
- Błąd: Niezgodna fleksja: „w hodowlę ryb” → Poprawnie: „w hodowli ryb”.
- Błąd: Mieszanie nazwy procesu z miejscem: „hodowla zastosowała nową paszę” (o osobie) → Poprawnie: „gospodarstwo/zakład hodowlany zastosował…”.
Jakie są bliskoznaczne słowa i przeciwstawienia?
Synonimy i antonimy
Synonimy: chów (częściowo, bez aspektu selekcji), selekcja hodowlana, rozród kontrolowany, doskonalenie odmian/ras, breeding (termin ang.).
Antonimy: likwidacja stada, odłów, wyniszczenie populacji (przybliżone, zależne od kontekstu).
Wyrazy pokrewne: hodować, hodowca, hodowlany, wyhodować, linia hodowlana, materiał hodowlany.
Jak użyć słowa w zdaniu?
Przykłady użycia
- „Instytut prowadzi hodowlę pszenicy odpornej na choroby grzybowe.”
- „Rodzinna hodowla owczarków stawia na zdrowie i stabilną psychikę.”
- „Biotechnolodzy uruchomili hodowlę komórek w bioreaktorze jednorazowym.”
- „Program hodowli bydła obejmuje ocenę wartości hodowlanej i kontrolę użytkowości.”
- „Nowa hodowla pstrąga wykorzystuje system recyrkulacji wody.”
Ważna uwaga: Prowadzenie hodowli zwierząt gospodarskich w Polsce podlega przepisom dotyczącym identyfikacji, rejestracji i dobrostanu oraz – w hodowli rasowej – regulacjom organizacji hodowlanych (rodowody, księgi hodowlane, ocena wartości hodowlanej).
Praktyczna ściąga językowa hodowcy
– Hodowla = chów + planowa selekcja i dokumentacja pochodzenia.
– Uprawa dotyczy zabiegów agrotechnicznych; hodowla roślin – tworzenia odmian.
– R. żeński; B. l.poj. „hodowlę”, Ms. „w hodowli”, N. „z hodowlą”.
– Może oznaczać proces lub miejsce/zakład – kontekst rozstrzyga.
– W tekstach fachowych unikaj mylenia „chów” i „hodowla”.
Pytania do przemyślenia:
– Czy w Twoim zdaniu mowa o samym utrzymaniu, czy o planowym doskonaleniu cech populacji?
– Czy właściwsze będzie „uprawa” (zabiegi) czy „hodowla” (tworzenie odmian/ras)?
– Czy niechcący nie używasz form fleksyjnych niezgodnych z kontekstem (np. „w hodowli”, „o hodowli”)?
Sprawdź również:
Dodaj komentarz jako pierwszy!