Impeachment
Impeachment to konstytucyjna procedura pociągania najwyższych urzędników państwowych do odpowiedzialności za poważne naruszenia prawa lub nadużycia władzy; obejmuje formalne postawienie zarzutów w izbie niższej i proces w izbie wyższej, który może zakończyć się usunięciem z urzędu oraz zakazem pełnienia funkcji publicznych.
Impeachment w USA wymaga większości w Izbie Reprezentantów i 2/3 głosów w Senacie; w Polsce rolę odpowiednika pełni Trybunał Stanu. Donald Trump był oskarżony dwukrotnie, jednak nie został skazany.
Czym jest impeachment i jakie ma skutki?
To formalne postępowanie oskarżycielskie wobec osób na najwyższych stanowiskach państwowych (np. prezydenta, sędziów sądów najwyższych), które mogą odpowiadać za nadużycia władzy, zdradę stanu lub inne poważne przewinienia urzędowe. Skutkiem może być usunięcie z urzędu oraz zakaz piastowania funkcji publicznych, ale nie kara karna sensu stricto — ta wymaga odrębnego procesu.
Definicja skrócona: postępowanie konstytucyjne polegające na wniesieniu i rozpoznaniu zarzutów wobec urzędnika publicznego w celu ewentualnego odwołania go z urzędu.
Jak krok po kroku wygląda procedura w modelu amerykańskim?
W USA inicjatywa należy do Izby Reprezentantów: komisja przygotowuje artykuły oskarżenia, a większość głosów całej Izby decyduje o postawieniu w stan oskarżenia. Następnie Senat prowadzi proces; do skazania i usunięcia z urzędu potrzebna jest większość 2/3 obecnych senatorów. Gdy oskarżony jest urzędujący prezydent, przewodniczy sędzia Sądu Najwyższego. Sankcje obejmują usunięcie z urzędu i ewentualny zakaz pełnienia funkcji publicznych, bez wymierzania kar karnych.
Jakie czyny podpadają pod standard „high crimes and misdemeanors”?
To pojęcie obejmuje poważne nadużycia urzędowe: korupcję polityczną, łamanie konstytucji, świadome nadużycie kompetencji, zdradę stanu. Nie wymaga klasycznego przestępstwa z kodeksu karnego; chodzi o naruszenia zaufania publicznego i porządku konstytucyjnego.
Czy inne państwa stosują podobne rozwiązania?
Instytucja wywodzi się z Anglii (XVII w.), dziś najsilniej kojarzona z USA. Podobne mechanizmy istnieją m.in. w Brazylii (usunięcie Dilmy Rousseff) i Korei Południowej (skazanie Park Geun-hye). W systemach parlamentarnych funkcję „hamulca” wobec rządu częściej pełni wotum nieufności. W Polsce nie ma impeachmentu sensu stricto; odpowiednikiem w odniesieniu do najwyższych urzędników jest odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu.
Jak poprawnie używać i odmieniać słowo po polsku?
Wyraz funkcjonuje jako zapożyczenie, pisane małą literą w zdaniach ogólnych. Odmienia się jak rzeczowniki zakończone na „-ment”: dopełniacz „impeachmentu”, celownik „impeachmentowi”, narzędnik „impeachmentem”, miejscownik „impeachmencie”. Formy na „-a” (np. „impeachmenta”) są niezalecane. Liczba mnoga jest rzadko używana i zwykle zbędna w tekstach prawniczych i publicystycznych.
Informacje gramatyczne
Rodzaj: męski (nieosobowy)
Odmiana przez przypadki:
Mianownik: Impeachment
Dopełniacz: impeachmentu
Celownik: impeachmentowi
Biernik: impeachment
Narzędnik: impeachmentem
Miejscownik: impeachmencie
Wołacz: impeachmencie
Liczba mnoga: rzadko używana; ewentualnie: impeachmenty
Najczęstsze błędy w użyciu
- Błąd: „impeachmenta”, „o impeachmentcie” → Poprawnie: „impeachmentu”, „o impeachmencie”.
- Błąd: utożsamianie z automatycznym usunięciem z urzędu → Poprawnie: to dopiero postawienie w stan oskarżenia; o usunięciu decyduje sąd/izba wyższa.
- Błąd: używanie w odniesieniu do Polski jak do przepisu obowiązującego → Poprawnie: w Polsce mówimy o odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu.
- Błąd: mylenie z „recall” lub wotum nieufności → Poprawnie: to odrębne mechanizmy o innych podstawach prawnych.
Synonimy i antonimy
Synonimy: postawienie w stan oskarżenia (w trybie konstytucyjnym), oskarżenie konstytucyjne, procedura odwołania urzędnika
Antonimy: uniewinnienie, umorzenie postępowania
Wyrazy pokrewne: procedura impeachmentu, artykuły impeachmentu, skazanie w procesie impeachmentowym
Przykłady użycia
- „Izba niższa przyjęła artykuły oskarżenia, rozpoczynając formalny impeachment prezydenta.”
- „Eksperci podkreślają, że impeachment nie jest równoznaczny z wyrokiem karnym.”
- „W wielu krajach parlamentarzystów można odwołać w drodze wotum nieufności, a nie poprzez impeachment.”
- „Komentatorzy dyskutują, czy zarzucane czyny spełniają konstytucyjny próg do wszczęcia impeachmentu.”
- „Po głosowaniu w Izbie sprawa przeszła do Senatu, gdzie toczy się proces impeachmentowy.”
Pochodzenie słowa
Słowo pochodzi z angielskiego impeachment, wywiedzionego z anglo-normańskiego empechement („zatrzymanie, przeszkoda”), ostatecznie z łacińskiego impedire („pętać, powstrzymywać”). Z czasem termin wyspecjalizował się w prawie publicznym jako określenie oskarżenia urzędnika przez ciało przedstawicielskie.
Znaczenia w różnych kontekstach
- W prawie konstytucyjnym USA: formalne postawienie zarzutów przez Izbę Reprezentantów i proces w Senacie; przykład: proces sędziego federalnego za korupcję.
- W publicystyce politycznej: skrót myślowy na całą procedurę od oskarżenia po ewentualne usunięcie; przykład: nagłówki prasowe o „groźbie impeachmentu” wobec głowy państwa.
- W odniesieniu do innych państw: potoczne określenie mechanizmów o podobnym skutku (np. Brazylia), choć różniących się podstawą prawną i przebiegiem.
| Kontekst użycia | Znaczenie | Przykład |
|---|---|---|
| USA – prezydent, sędziowie federalni | Postawienie w stan oskarżenia i proces w Senacie | Głosowanie nad artykułami oskarżenia w Izbie |
| Kraje prezydenckie Ameryki Łacińskiej | Ustawowy tryb odwołania głowy państwa | Usunięcie prezydenta po głosowaniu w parlamencie |
| Polska – publicystyka | Metaforyczne wskazanie na Trybunał Stanu | „Odpowiednik impeachmentu w Polsce to Trybunał Stanu” |
Dlaczego słowo bywa mylone z innymi narzędziami kontroli władzy?
W debacie publicznej „odwołanie” bywa wrzucane do jednego worka. Tymczasem wotum nieufności dotyczy rządu i ma charakter polityczny, recall to odwołanie w drodze głosowania obywateli w niektórych jurysdykcjach lokalnych, a impeachment to formalne oskarżenie urzędnika w trybie konstytucyjnym z możliwym usunięciem po wyroku.
Praktyczne drogowskazy językowe
– Stosuj małą literę w użyciu ogólnym: „impeachment”, wielką tylko w nazwach własnych dokumentów (rzadko).
– Odmieniaj przez przypadki: „o impeachmencie”, „bez impeachmentu”.
– Zamiast anglicyzmów czasownikowych używaj polskich konstrukcji: „postawić w stan oskarżenia”, „wszcząć procedurę”.
– W polskich realiach preferuj sformułowanie: „pociągnięcie przed Trybunał Stanu”.
Pytania do przemyślenia
– W jakich sytuacjach publicystycznie uzasadnione jest użycie słowa „impeachment”, a kiedy lepiej napisać „Trybunał Stanu” lub „wotum nieufności”?
– Jak zasygnalizować w jednym zdaniu różnicę między oskarżeniem a skazaniem w tej procedurze?
– Czy w Twoim tekście potrzebne są szczegóły (np. progi głosowań), czy wystarczy opis funkcji i skutków?
Sprawdź również:
Dodaj komentarz jako pierwszy!